Báo cáo Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng kĩ thuật dạy học KWL, các mảnh ghép, khăn trải bàn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong môn Giáo dục công dân 9

 1
 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Hiện nay, Môn giáo dục công dân (GDCD) ở trường trung học cơ sở 
(THCS) có vị trí hàng đầu trong việc định hướng phát triển nhân cách của học 
sinh thông qua việc cung cấp hệ thống tri thức cơ bản về giá trị đạo đức, pháp 
luật. Với vị trí và vai trò quan trọng như vậy, tuy nhiên, môn GDCD vẫn bị coi là 
môn học khó, khô và khổ. Nhiều giáo viên chỉ dạy qua loa, chiếu lệ; còn học sinh 
thì coi thường môn học. Vì vậy, đòi hỏi mỗi giáo viên dạy bộ môn phải có những 
phương pháp thích hợp để tạo hứng thú cho học sinh trong các giờ học. Để mỗi 
giờ học không còn là “nỗi khổ” cho cả thầy và trò.
 Xuất phát từ thực tế dạy học bộ môn GDCD nói chung cùng với việc sử 
dụng một số kỹ thuật dạy học nói riêng như: kỹ thuật KWL, kỹ thuật mảnh ghép, 
kỹ thuật khăn trải bàn ở các trường THCS, tôi nhận thấy việc áp dụng các kỹ 
thuật dạy học (KTDH) tích cực này đóng vai trò rất lớn trong quá trình dạy học 
nói chung và dạy học môn giáo dục công dân. Tuy nhiên, việc vận dụng kỹ thuật 
dạy học tích cực trong môn giáo dục công dân là một vấn đề không đơn giản nó 
phụ thuộc nhiều vào các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, 
trình độ học sinh, vì vậy việc giáo viên môn giáo dục công dân ở nhiều trường, 
nhiều địa phương thì kỹ thuật dạy học tích cực vẫn còn đang mới mẻ, việc vận 
dụng vào thực tiễn chưa thường xuyên, nhiều nơi còn mang tính hình thức, học 
sinh còn lơ là, còn yếu chưa tiếp cận tốt với phương pháp, kỹ thuật dạy học mới. 
Do vậy, để khai thác hết giá trị dạy học, phát huy được tính tích cực, chủ động, 
sáng tạo của học sinh, giúp học sinh hiểu rõ bản chất của các sự vật, hiện tượng 
trong môn giáo dục công dân thì giáo viên cần thường xuyên sử dụng và sử dụng 
có hiệu quả các kỹ thuật dạy học tích cực như sử dụng kỹ thuật KWL, kỹ thuật 
mảnh ghép, kỹ thuật khăn trải bàn trong quá trình dạy học môn giáo dục công 
dân. Do đó tôi mạnh dạn chọn đề tài “Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng kĩ 
thuật dạy học KWL, các mảnh ghép, khăn trải bàn theo định hướng phát triển 
năng lực cho học sinh trong môn giáo dục công dân 9” với hi vọng được chia sẻ 
những hiểu biết của mình với đồng nghiệp, đồng thời cùng nhau vận dụng vào 
thực tiễn để nâng cao chất lượng môn GDCD.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
 - Đề tài nghiên cứu nhằm khơi dậy khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh; 
năng lực tự học, chủ động tiếp thu kiến thức thông qua “Giải pháp nâng cao hiệu 3
trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học cập 
nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng qua đó hình thành và phát triển năng lực, phẩm 
chất.
 Bộ môn GDCD với những đặc trưng riêng của mình có vai trò và tác động 
to lớn trong việc góp phần thực hiện những mục tiêu đó. Tuy nhiên, ngày nay 
nhiều học sinh chưa thực sự có hứng thú với môn học GDCD nói riêng và với 
việc tham gia vào quá trình hoạt động môn GDCD. Nhiều em cho rằng đây là 
một môn học thuộc lòng mất nhiều thời gian lại khô khan, nhàm chán. Nhiều 
năm qua việc “truyền thụ một chiều” đã không phát huy được năng lực học tập 
cũng như không tạo được hứng thú trong học tập cho các em.
 Để các giờ học môn giáo dục công dân thực sự lôi cuốn HS như các giờ 
học khác đòi hỏi người thầy giáo phải có trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm, 
khả năng sáng tạo, sự cảm hóa tinh tế và luôn yêu thích bộ môn. Do đó, để vận 
dụng thành công việc áp dụng KTDH tích cực: KWL, các mảnh ghép, khăn trải 
bàn trong dạy môn GDCD, nhất là với môn GDCD 9, từng bước hình thành và 
phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh, bản thân người giáo viên cần tập 
trung thực hiện tốt các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng kĩ thuật dạy học 
KWL, các mảnh ghép, khăn trải bàn theo định hướng phát triển năng lực cho học 
sinh trong môn giáo dục công dân 9.
 Tuy nhiên, để nâng cao hiệu khai thác và sử dụng kênh hình trong quá 
trình dạy học đạt hiệu quả quả sử dụng kĩ thuật dạy học KWL, các mảnh ghép, 
khăn trải bàn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong môn giáo 
dục công dân 9 thì giáo viên cần có một số giải pháp cụ thể để hướng dẫn học 
sinh khai thác nội dung kiến thức được phản ánh. Chính bởi vậy, với mong muốn 
góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn GDCD cũng như thực hiện đổi 
mới phương pháp dạy học, tôi xin mạnh dạn đưa ra một số giải pháp về việc nâng 
cao hiệu quả sử dụng kĩ thuật dạy học KWL, các mảnh ghép, khăn trải bàn theo 
định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong môn GDCD 9.
II. Cơ sở thực tiễn:
 Quá trình thực hiện đề tài này ở trường THCS Cẩm Lĩnh, bản thân tôi nhận 
thấy thực trạng việc giảng dạy môn giáo dục công dân ở trường THCS Cẩm Lĩnh 
như sau:
 * Thuận lợi.
 - Về phía giáo viên: 5
hứng thú và thực sự bị cuốn hút vào hoạt động dạy học, từ đó giúp cho việc lĩnh 
hội tri thức của các em trở nên dễ dàng hơn. Chính việc thường xuyên được tiếp 
cận với các KTDH tích cực đã tạo điều kiện cho mỗi học sinh có cơ hội phát triển 
tốt nhất những năng lực của bản thân. Từ đó, các em có ý thức hơn trong việc rèn 
luyện phẩm chất đạo đức để trở thành những người công dân hữu ích cho xã hội.
 Bên cạnh đó, nhờ có sự quan tâm tận tình, sát sao và thường xuyên của nhà 
trường, các cấp lãnh đạo địa phương và các bậc phụ huynh học sinh đối với việc 
học tập của các em nên các em có nhiều thời gian hơn đầu tư vào việc học tập, có 
cơ hội tham gia các cuộc thi, các hoạt động ngoại khoá bộ môn, đặc biệt là với bộ 
môn GDCD, các buổi giao lưu để từ đó các em được mở rộng tầm nhìn, tầm hiểu 
biết; được phát huy tối đa những năng lực của bản thân về các lĩnh vực xã hội có 
liên quan.
 * Khó khăn.
 - Về phía giáo viên: 
 Do thời lượng một tiết học chỉ có 45 phút nên đa số giáo viên đều có tâm 
lý lo ngại “cháy giáo án”, không đảm bảo việc truyền thụ kiến thức cho học sinh. 
Chính vì thế ngay từ khi soạn giáo án, hầu hết giáo viên đều rất rụt rè trong việc 
lựa chọn các KTDH tích cực khó thực hiện, chiếm nhiều thời gian của tiết học 
khi học sinh phải hoạt động nhiều như: KWL, khăn trải bàn, các mảnh 
ghép...Một số tiết thao giảng có áp dụng các KTDH tích cực nhiều giáo viên 
thường chọn những KTDH đơn giản như: Động não, chia nhóm, giao nhiệm 
vụ,...mà không dám mạo hiểm áp dụng các KTDH tích cực khác vì họ cho rằng 
đó là giải pháp an toàn nhất. Với việc áp dụng các KTDH đơn giản đó đã chưa 
phát huy được tính tích cực cũng như hình thành được các năng lực của mỗi học 
sinh nên làm cho chất lượng giờ học được đánh giá là không cao.
 Số lượng giáo viên được phân công giảng dạy môn GDCD ở trường THCS 
Cẩm Lĩnh chỉ là hai đồng chí dạy 18 lớp/4 khối. Bản thân các đồng chí giáo viên 
ở trường ngoài nhiệm vụ được phân công giảng dạy môn GDCD thì họ còn dạy 
thêm các môn cơ bản khác như Lịch sử, Giáo dục địa phương, theo đúng chuyên 
ngành đào tạo. Hay còn kiêm thêm một số nhiệm vụ khác. Với các nhiệm vụ 
được phân công, đòi hỏi mỗi giáo viên đều mất rất nhiều thời gian để thực hiện 
tốt vai trò của mình trong tất cả công việc được nhà trường giao cho. Do số tiết 
soạn giảng trong tuần lớn nên hầu hết giáo viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn 
và áp dụng các KTDH phù hợp, hiệu quả trong mỗi giờ lên lớp. Đặc biệt là việc 
sử dụng một số KTDH tích cực như: Khăn trải bàn, các mảnh ghép, KWL... 7
 (3) Năng lực sáng tạo thông tin và truyền thông.
 (4) Năng lực tự quản lý (8) Năng lực sử dụng ngôn ngữ
 5) Năng lực giao tiếp (9) Năng lực tính toán
 * Các năng lực chuyên biệt hình thành qua môn GDCD:
 (1) Năng lực tự nhận thức, tự điều chỉnh hành vi phù hợp với pháp luật và 
chuẩn mực đạo đức xã hội.
 (2) Năng lực tự chịu trách nhiệm và thực hiện trách nhiệm công dân với 
cộng đồng, đất nước.
 (3) Năng lực giải quyết các vấn đề đạo đức, pháp luật, chính trị, xã hội.
 * Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy việc giáo viên nắm vững các 
năng chung, năng lực riêng cần hình thành và phát triển cho học sinh trong môn 
GDCD ở trường THCS là rất cần thiết và có nhiều ưu điểm, đó là:
 - Tiết kiệm được thời gian trong việc thiết kế bài dạy: giáo viên có thể định 
hình ngay được các năng lực cần hình thành cho học sinh thông qua từng hoạt 
động cụ thể trong một tiết học mà không mất thời gian nghiên cứu tài liệu, suy 
nghĩ, tìm tòi xem nên lựa chọn năng lực nào phù hợp để phát triển cho HS.
 - Linh hoạt sử dụng các KTDH như KWL, các mảnh ghép, khăn trải bàn 
phù hợp để tạo điều kiện cho học sinh được hình thành và phát triển những năng 
lực cần thiết.
 - Phát hiện được những nhân tố học sinh có thế mạnh về học tập bộ môn 
để tạo điều kiện cho các em có cơ hội khẳng định được những năng lực của mình 
(Ví dụ: Năng lực sáng tạo, năng lực sử dụng công nghệ thông tin)
2. Nắm rõ bản chất và cách thức tiến hành từng kĩ thuật dạy học tích cực 
theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh thông qua các hoạt động 
dạy - học trong giờ lên lớp.
 Thực tế cho thấy, trong giảng dạy GDCD không nhất thiết giờ nào cũng 
bắt buộc phải áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Tài liệu 
“Bồi dưỡng giáo viên giảng dạy, sách giáo khoa lớp 6-7-8-9” môn GDCD viết: 
“Tùy từng bài, từng phần, từng điều kiện dạy học của nhà trường, khả năng của 
học sinh và năng lực sở trường của giáo viên mà lựa chọn kĩ thuật”. Chính vì 
điều đó, khi áp dụng giáo viên phải biết lựa chọn thời điểm nội dung bài cần áp 
dụng để thích hợp nhất. Do đó, để áp dụng có hiệu quả các KTDH tích cực trong 
từng bài, từng phần, từng hoạt động  đòi hỏi người giáo viên phải nắm bắt 
được rõ ràng bản chất và cách thức tiến hành từng KTDH này vào công tác soạn 9
 * Ví dụ: Khi dạy bài “Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lí” – 
GDCD 9 ở trường THCS Cẩm Lĩnh, tôi đã lựa chọn kĩ thuật “Các mảnh ghép” 
vào việc khai thác phần II. Nội dung bài học. Cụ thể như sau:
 - Trước khi thực hiện, tôi phổ biến yêu cầu về kĩ thuật “Các mảnh ghép” 
trong việc khai thác nội dung bài học để học sinh nắm được. Nhấn mạnh thời 
gian thực hiện KTDH các mảnh ghép: 6 phút.
 - Tiếp đến, tôi tổ chức thực hiện kĩ thuật “Các mảnh ghép” theo các bước 
sau:
 Vòng 1: Nhóm chuyên sâu
 + Tôi chia lớp học thành 5 nhóm, mỗi nhóm gồm 6 học sinh (mỗi học sinh 
mang trên áo một số thứ từ từ 1-6). Tôi giao nhiệm vụ cho các nhóm:
 - Nhóm 1,3. Nêu đặc điểm nhận diện hành vi vi phạm pháp luật hình sự? 
Cho ví dụ cụ thể?
 - Nhóm 2,4. Nêu đặc điểm nhận diện hành vi vi phạm pháp luật dân sự? 
Cho ví dụ cụ thể?
 - Nhóm 5,6. Nêu đặc điểm nhận diện hành vi vi phạm pháp luật hành 
chính? Cho ví dụ cụ thể?
 + Học sinh làm việc cá nhân trong thời gian 1 phút, suy nghĩ về câu hỏi, 
chủ đề và ghi lại những ý kiến của mình.
 + Học sinh các nhóm tiến hành thảo luận: mỗi thành viên trong từng nhóm 
lần lượt trả lời câu hỏi trong nhiệm vụ được giao. Nhóm trưởng của mỗi nhóm 
điều khiển hoạt động thảo luận đi đến thống nhất kết quả thảo luận cùng với các 
thành viên trong nhóm. Lúc này, mỗi thành viên trong từng nhóm sẽ trở thành 
chuyên gia của lĩnh vực đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của 
nhóm ở vòng 2. 11
biệt các em rất chú ý ghi nhớ nội dung thảo luận ở vòng 1 để thông tin lại đầy đủ, 
chính xác cho các bạn ở vòng 2: vòng chuyên gia. Qua hoạt động này, rất nhiều 
em đã khẳng định được năng lực giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ và năng 
lực hợp tác nhóm; đặc biệt là năng năng lực tự chịu trách nhiệm và thực hiện 
trách nhiệm của bản thân rất tốt.
 * Một số lưu ý khi áp dụng kĩ thuật “Các mảnh ghép”:
 - Kĩ thuật này áp dụng cho hoạt động nhóm với nhiều chủ đề nhỏ trong tiết 
học, học sinh được chia nhóm ở vòng 1 (chuyên gia) cùng nghiên cứu một chủ 
đề.
 - Phiếu học tập mỗi chủ đề nên sử dụng trên giấy cùng màu có đánh số 
1,2,, n (nếu không có giấy màu có thể đánh thêm kí tự A, B, C, .... Ví dụ A1, 
A2, ... An, B1, B2, ..., Bn, C1, C2, ..., Cn).
 - Sau khi các nhóm ở vòng 1 hoàn tất công việc giáo viên hình thành nhóm 
mới (mảnh ghép) theo số đã đánh, có thể có nhiều số trong 1 nhóm mới. Bước 
này phải tiến hành một cách cẩn thận tránh làm cho học sinh ghép nhầm nhóm.
 - Trong điều kiện phòng học hiện nay việc ghép nhóm vòng 2 sẽ gây mất trật tự.
 * Việc sử dụng kĩ thuật “Các mảnh ghép” đã kích thích sự tham gia tích 
cực của học sinh trong hoạt động nhóm khi cùng nhau giải quyết một nhiệm vụ 
phức hợp. Trong quá trình hợp tác, vai trò cá nhân của học sinh được nâng cao. 
Học sinh không chỉ nhận thức được việc hoàn thành nhiệm vụ cá nhân mà cần 
trình bày lại kết quả và thực hiện tiếp nhiệm vụ mới ở mức độ cao hơn. Kĩ thuật 
dạy học này đã góp phần hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực 
cần thiết như: Giao tiếp, nhận thức, hợp tác, giải quyết vấn đề. Với những năng lực 
này, học sinh có thể tự tin giải quyết tốt các nhiệm vụ mới ở mức độ cao hơn.
 (2). Kĩ thuật "Khăn trải bàn"
 * Bản chất: Là hình thức tổ chức hoạt động mang tính hợp tác kết hợp 
giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm nhằm:
 - Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực
 - Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS
 - Phát triển mô hình có sự tương tác giữa HS với HS
 * Cách tiến hành kĩ thuật "Khăn trải bàn"
 - Hoạt động theo nhóm (4 người / nhóm) (có thể nhiều người hơn)
 - Mỗi người ngồi vào vị trí như hình vẽ minh họa