Sáng kiến Đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh - Chủ đề Sinh vật và môi trường

 ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN VỤ BẢN 
 TRƯỜNG THCS THỊ TRẤN GÔI 
 HỒ SƠ SÁNG KIẾN 
Đổi mới phương pháp dạy học - kiểm tra đánh giá 
 Theo định hướng phát triển năng lực học sinh 
 Chủ đề: Sinh vật và môi trường 
 Tác giả: Đỗ Hải Yến 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Sinh 
 Chức vụ: Giáo viên 
 Đồng tác giả: Phạm Tiến Toàn 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Sinh 
 Chức vụ: Giáo viên 
 Đồng tác giả: Nguyễn Thị Trang 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Lý 
 Chức vụ: Giáo viên 
 Nơi công tác: Trường THCS Thị trấn Gôi 
 Vụ Bản, ngày 12 tháng 9 năm 2023 
 3 
 - Đối với môn Sinh học 9 
 - Đối với giáo viên 
 - Đối với học sinh 
 * Thực hiện các chuỗi hoạt động theo hướng “Đổi mới phương pháp dạy 
học - Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh” vào việc dạy 
chủ đề: Sinh vật và môi trường. Và bảng mô tả các mức độ câu hỏi/bài tập, thực 
hành-thí nghiệm đánh giá năng lực của học sinh. Hệ thống câu hỏi/bài tập minh 
hoạ cho chủ đề. 
 * Tiến hành khảo sát thăm dò học sinh trước khi áp dụng sáng kiến 
 * Vận dụng sáng kiến vào giảng dạy phân môn Sinh học tại trường. 
 * Khảo sát học sinh sau khi áp dụng sáng kiến. 
 Có bảng thống kê kết quả sau khi áp dụng sáng kiến. 
 * Có hình ảnh và sản phẩm của học sinh khi sử dụng phương pháp mới 
vào học tập. 
 Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: 
 - Nhà trường cần trang bị đầy đủ phương tiện, thiết bị dạy học theo bộ 
môn để giáo viên có thể phát huy sự sáng tạo tối đa trong thiết kế các phương án 
dạy học. 
 - Giáo viên có sự chuẩn bị chu đáo nội dung bài học và các phương tiện 
dạy học cần thiết để tổ chức hoạt động cho học sinh, cần chuẩn bị bài chi tiết cụ 
thể đặc biệt ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy phân môn Sinh học. 
 - Học sinh làm quen dần với những phương pháp dạy học - Kiểm tra đánh 
giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 
 Hiệu quả, lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được trước và sau 
khi áp dụng giải pháp 
- Hiệu quả kinh tế: Giải pháp áp dụng không đòi hỏi đầu tư tốn kém về kinh tế. 
Các nội dung kiến thức có thể áp dụng được lâu dài cho cả việc ôn tập cho học 
sinh đại trà và học sinh trong đội tuyển môn Sinh. 
- Hiệu quả xã hội: Tạo hiệu ứng tích cực đối với giáo viên, học sinh và phụ 
huynh học sinh trong hoạt động giáo dục. 
 5 
 THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN 
1. Tên sáng kiến 
 “Đổi mới phương pháp dạy học - kiểm tra đánh giá 
 Theo định hướng phát triển năng lực học sinh 
 Chủ đề: sinh vật và môi trường” 
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến 
 Lĩnh vực: Sinh học (06)/ THCS 
3. Thời gian áp dụng sáng kiến 
 Từ 5 tháng 9 năm 2022 đến 10 tháng 4 năm 2023 
4. Tác giả 
 Họ và tên: Đỗ Hải Yến 
 Năm sinh: 1986 
 Nơi thường trú: Tam Thanh - Vụ Bản - Nam Định 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Sinh 
 Chức vụ công tác: Giáo viên 
 Nơi làm việc: Trường THCS Thị trấn Gôi 
 Điện thoại: 0916079180 
 Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 40% 
5. Đồng tác giả 
* Đồng tác giả thứ nhất 
 Họ và tên: Nguyễn Thị Trang 
 Năm sinh: 1989 
 Nơi thường trú: Thị Trấn Gôi - Vụ Bản - Nam Định. 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Lý 
 Chức vụ công tác: Giáo viên 
 Nơi làm việc: Trường THCS Thị Trấn Gôi - Vụ Bản - Nam Định. 
 Điện thoại: 0377222280 
 Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 30%. 
* Đồng tác giả thứ hai 
 Họ và tên: Phạm Tiến Toàn 
 7 
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN 
 I. Điều kiện hoàn cảnh tạo ra sáng kiến 
 Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu 
cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự 
nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định 
hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính 
hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình 
thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định 
hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, 
tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc 
của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp 
dạy học ở nhà trường phổ thông. 
 Nghị quyết số 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI của ban chấp hành trung 
ương đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục 
đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính 
tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc 
phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, 
cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới 
tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ 
chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên 
cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong 
dạy và học”. 
 Xuất phát từ tính cấp thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học theo 
hướng phát triển năng lực học sinh hiện nay. 
 Xuất phát từ nội dung kiến thức trong chương trình sinh học bậc THCS: 
Sinh vật và môi trường giúp học sinh nhận biết môi trường sống của sinh vật 
ngoài thiên nhiên và các nhân tố sinh thái của môi trường ảnh hưởng tới sinh 
vật. Qua đó xây dựng cho học sinh tình yêu thiên nhiên và bảo vệ thiên nhiên. 
Kiến thức sinh vật và môi trường học ở lớp 9 là những kiến thức cơ bản làm nền 
tảng cho sự phát triển nội dung kiến thức cho học sinh học cấp 3. 
 9 
từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh 
vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện 
chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách 
học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm 
chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh 
theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên 
cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên 
môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực 
giải quyết các vấn đề phức hợp. 
 Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và 
phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm 
thông tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của 
tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương 
pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương 
pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành 
nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. 
 Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy 
học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những 
hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở 
ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm 
bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, 
nâng cao hứng thú cho người học. 
 Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui 
định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội 
dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ 
thông tin trong dạy học. 
 2.2. Chỉ ra tính mới, sự khác biệt của phương pháp dạy học mới so với 
phương pháp dạy học cũ 
 Với phương pháp dạy học mới học sinh sẽ chủ động lĩnh hội kiến thức 
dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Hình thành cho học sinh các năng lực: Năng 
 11 
 Việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học trong toàn 
bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và 
nâng cao chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy 
học cá thể là những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một 
hình thức có những chức năng riêng. Tình trạng độc tôn của dạy học toàn lớp và 
sự lạm dụng phương pháp thuyết trình cần được khắc phục, đặc biệt thông qua 
làm việc nhóm. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không chỉ giới 
hạn ở việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bài thuyết trình, mà 
còn có những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp, có 
thể chiếm một hoặc nhiều tiết học, sử dụng những phương pháp chuyên biệt như 
phương pháp đóng vai, nghiên cứu trường hợp, dự án. Mặt khác, việc bổ sung 
dạy học toàn lớp bằng làm việc nhóm xen kẽ trong một tiết học mới chỉ cho thấy 
rõ việc tích cực hoá “ bên ngoài” của học sinh. Muốn đảm bảo việc tích cực hoá 
“ bên trong” cần chú ý đến mặt bên trong của phương pháp dạy học, vận dụng 
dạy học giải quyết vấn đề và các phương pháp dạy học tích cực khác. 
 2.3.3. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề 
 Dạy học giải quyết vấn đề (dạy học nêu vấn đề, dạy học nhận biết và giải 
quyết vấn đề) là quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy, khả năng 
nhận biết và giải quyết vấn đề. Học được đặt trong một tình huống có vấn đề, đó 
là tình huống chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, thông qua việc giải quyết vấn đề, 
giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. Dạy học giải 
quyết vấn đề là con đường cơ bản để phát huy tính tích cực nhận thức của học 
sinh, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những mức độ tự lực 
khác nhau của học sinh. Các tình huống có vấn đề là những tình huống khoa học 
chuyên môn, cũng có thể là những tình huống gắn với thực tiễn. Trong thực tiễn 
dạy học hiện nay, dạy học giải quyết vấn đề thường chú ý đến những vấn đề 
khoa học chuyên môn mà ít chú ý hơn đến các vấn đề gắn với thực tiễn. Tuy 
nhiên nếu chỉ chú trọng việc giải quyết các vấn đề nhận thức trong khoa học 
chuyên môn thì học sinh vẫn chưa được chuẩn bị tốt cho việc giải quyết các tình 
 13 
hợp, gắn với các vấn đề thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, có tạo ra các 
sản phẩm có thể công bố. Trong dạy học theo dự án có thể vận dụng nhiều lý 
thuyết và quan điểm dạy học hiện đại như lý thuyết kiến tạo, dạy học định 
hướng học sinh, dạy học hợp tác, dạy học tích hợp, dạy học khám phá, sáng tạo, 
dạy học theo tình huống và dạy học định hướng hành động. 
 2.3.6. Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ thông tin 
hợp lý hỗ trợ dạy học 
 Phương tiện dạy học có vai trò quan trọng trong việc đổi mới phương pháp 
dạy học, nhằm tăng cường tính trực quan và thí nghiệm, thực hành trong dạy 
học. Hiện nay, việc trang bị các phương tiện dạy học mới cho các trường phổ 
thông từng bước được tăng cường. Tuy nhiên các phương tiện dạy học tự làm 
của giáo viên luôn có ý nghĩa quan trọng, cần được phát huy. Đa phương tiện và 
công nghệ thông tin vừa là nội dung dạy học vừa là phương tiện dạy học trong 
dạy học hiện đại. Bên cạnh việc sử dụng đa phương tiện như một phương tiện 
trình diễn, cần tăng cường sử dụng các phần mềm dạy học cũng như các phương 
pháp dạy học sử dụng mạng điện tử (E-Learning), mạng trường học kết nối. 
 2.3.7. Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo 
 Kỹ thuật dạy học là những cách thức hành động của của giáo viên và học 
sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình 
dạy học. Các kỹ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy 
học. Có những kỹ thuật dạy học chung, có những kỹ thuật đặc thù của từng 
phương pháp dạy học, ví dụ kỹ thuật đặt câu hỏi trong đàm thoại. Ngày nay 
người ta chú trọng phát triển và sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích 
cực, sáng tạo của người học như “động não”, “tia chớp”, “bể cá”, bản đồ tư 
duy... 
 2.3.8.Chú trọng các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn 
 Phương pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng với nội dung dạy học, 
việc sử dụng các phương pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy 
học bộ môn. Các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn được xây dựng trên cơ 
sở lý luận dạy học bộ môn. Ví dụ: Thí nghiệm là một phương pháp dạy học đặc