Sáng kiến kinh nghiệm Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca

 Sáng kiến “ Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca” 
 MỤC LỤC
Danh mục Trang
PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài. 02
 1.1. Lý do khách quan. 02
 1.2. Lý do chủ quan. 02
 1.3. Lựa chọn đề tài. 04
 2. Mục đích nghiên cứu. 04
 3. Đối tượng nghiên cứu. 04
 4. Giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu. 04
 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 05
 6. Phương pháp nghiên cứu. 05
 7. Thời gian nghiên cứu. 05
PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận. 05
 1.1. Cơ sở lý luận. 05
 1.2. Cơ sở pháp lý. 05
2. Thực trạng của vấn đề. 06
 2.1. Đặc điểm chung. 06
 2.2. Một số thuận lợi khó khăn. 07
3. Những biện pháp - giải pháp đã thực hiện. 07
 3.1. Học sinh hát và tự kiểm tra lẫn nhau. 08
 3.2. Khuyến khích kỹ năng nghe và đánh giá của học sinh. 09
 3.3. HS phát biểu cảm nhận về bài hát dưới nhiều hình thức khác nhau. 10
 3.4. Hướng dẫn học sinh biểu diễn bài hát. 10
 3.5. Chơi trò chơi. 10
 3.6. Sáng tác lời ca mới 10
 3.7. Đưa dân ca vào trong các hoạt động ngoại khoá âm nhạc. 11
 3.8. Nói chuyện về dân ca theo chuyên đề. 12
 3.9. Thi hát dân ca. 12
 3.10. Phát thanh các bài dân ca trong nhà trường. 12
 4. Bài dạy minh hoạ. 12
 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 16
 1. Kết quả đạt được. 16
 2. Kiến nghị - Đề xuất. 16
 2.1. Kiến nghị 16
 2.2. Đề xuất. 17
 NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT
 Viết thường Viết tắt
Bộ giáo dục và đào tạo BGD&ĐT
Trung học cơ sở THCS
Trung học phổ thông THPT
Giáo viên GV
Học sinh HS
 1 Sáng kiến “ Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca” 
 Ngày nay trong quá trình hội nhập với thế giới, văn hoá nghệ thuật mang bản 
sắc dân tộc và truyền thống văn hoá là những giá trị không thể thiếu trong hành 
trang của con người Việt Nam hiện đại. Do vậy nội dung giáo dục âm nhạc ở 
trường học nói chung và THCS nói riêng cũng góp phần làm nhiệm vụ đó.
 Tuy nhiên âm nhạc trong nhà trường THCS với tư cách là một môn học có 
mức độ nhất định về mục đích và nội dung, song mục đích của việc dạy và học 
môn âm nhạc trong nhà trường phổ thông là giáo dục văn hoá âm nhạc cho HS 
nhằm trang bị cho các em những kiến thức cơ bản các kỹ năng nhằm tạo điều 
kiện cho khả năng cảm thụ, hiểu và thể hiện nghệ thuật âm nhạc, khơi dậy ở các 
em những khả năng sáng tạo trong hoạt động âm nhạc, củng cố thêm về tình 
cảm đạo đức, về niềm tin thị hiếu nghệ thuật và nhu cầu âm nhạc.
 Thông qua những phương tiện của nghệ thuật âm nhạc mỗi bài hát mỗi bản 
nhạc đều gợi mở bao điều mới lạ dẫn dắt các em tới sự tưởng tượng phong phú, 
làm giàu tâm hồn của các em và để bồi dưỡng khả năng nhận thức, phát triển tư 
duy, óc sáng tạo góp phần cùng các môn học khác phát triển năng lực trí tuệ cho 
HS, bồi dưỡng những năng khiếu nghệ thuật, đẩy mạnh phong trào văn nghệ 
quần chúng làm cho không khí của nhà trường thêm vui tươi lành mạnh. 
 Qua các giờ học hát, học tập đọc nhạc, âm nhạc thường thức đã mang đến 
cho các em tính lạc quan, tích cực, sự hoạt bát, lanh lợi, ý thức tổ chức kỷ luật, 
tinh thần tập thể và đặc biệt thông qua yếu tố cơ bản của ngôn ngữ âm nhạc như: 
“giai điệu, tiết tấu, cường độ âm sắc...”
 Hiện nay trong chương trình âm nhạc phổ thông môn âm nhạc đã được BGD 
biên soạn một chương trình đầy đủ gồm 3 phân môn: 
 + Học hát
 + Tập đọc nhạc – Nhạc lý
 + Âm nhạc thường thức
 Nhưng còn rất ít các làn điệu dân ca 3 miền, dân ca các dân tộc thiểu số. Đây 
cũng là nội dung cần được quan tâm tới.
 Đất nước Việt Nam với hơn bốn ngàn năm lịch sử đã hình thành nên một 
nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Trong đó: Âm nhạc dân gian nói chung, 
dân ca nói riêng là tinh hoa văn hóa đặc sắc, là linh hồn của dân tộc. Một nhà 
văn hoá đó đã ví dân ca “ Như dòng sông mênh mông tình đất, tình người, 
chắt lọc từ mạch nguồn cuộc sống, chảy qua nhiều thời đại, phản ánh tâm tư tình 
cảm, ước mơ khát vọng của con người trên mảnh đất quê hương của 
mình”.Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, dân ca vẫn có sức sống 
bền chặt trong lũng mỗi người dân Việt Nam, là nhịp cầu thời gian để ta trở về 
với cội nguồn của ông cha, dân tộc.
 Sau hơn 20 năm đổi mới, bộ mặt đất nước ta có nhiều thay đổi đáng kể. Kinh 
tế phát triển kéo theo sự phát triển của văn hoá, xã hội bên cạnh những giá trị 
tích cực do nền kinh tế thị trường mang lại thì những hạn chế tiêu cực vẫn tồn 
tại và len lỏi mọi ngóc nghách của đời sống. Tình trạng xuống cấp về mặt đạo 
đức ở một số bộ phận thanh, thiếu niên đang là vấn đề bức xúc của toàn xã hội, 
bên cạnh đó hầu hết con trẻ hiện nay gần như quên hẳn các trò chơi dân gian, 
các làn điệu dân ca vốn rất phong phú và đa dạng mà ông cha ta đã để lại. 
Trong đó hiện tượng lớp trẻ đang có xu hướng lãng quên các trò chơi dân gian, 
 3 Sáng kiến “ Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca” 
 - Truyền tải được toàn bộ vấn đề đã nghiên cứu đến với đối tượng HS. HS 
phải lĩnh hội hết tất cả và vận dụng phát huy một cách chủ động, sáng tạo trong 
cách trình bày và biểu diễn một bài hát dân ca.
 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
 * Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
 - Nghiên cứu qua nội dung tài liệu tham khảo của “Dự án phát triển THCS 
II” của Bộ giáo dục và đào tạo
 - Nghiên cứu qua nội dung tài liệu bồi dưỡng giáo viên THCS môn Âm nhạc.
 * Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tế:
 - Nghiên cứu qua việc giảng dạy thực tế ở trường THCS 
 - Qua dự giờ của các giáo viên giảng dạy Âm nhạc THCS 
 - Qua việc đánh giá kết quả học tập của học sinh.
 * Phương pháp nghiên cứu hỗ trợ:
 - Xem đĩa dạy mẫu của Bộ Giáo dục.
 - Tập huấn hát dân ca trong dịp hè năm học 2011 – 2012
 7. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU.
 - Qua thực tế giảng dạy và nghiên cứu từ tháng 08 năm học 2012 – 2013 
đến nay.
 PHẦN NỘI DUNG
 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC THỰC HIỆN 
 CÁC BIỆN PHÁP.
 1.1. Cơ sở lý luận.
 - Căn cứ vào nhiệm vụ, yêu cầu của bộ môn. 
 - Căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa. 
 - Với tư cách là nhà giáo, một giáo viên trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy 
cần phải nghiên cứu kỹ cơ sở lý luận và nắm vững các kiến thức và phương 
pháp giảng dạy bộ môn nhằm đưa dân ca vào trường THCS đạt được hiệu quả 
cao nhất.
 1.2. Cơ sở pháp lý.
 - Căn cứ: Chỉ thị số 2337/CT-BGDĐT ngày 27/7/2012 của Bộ 
trưởng Bộ GD&ĐT, về nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục mầm non, 
giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, giáo dục chuyên nghiệp 
năm học 2012-2013; văn bản số 5289/BGDĐT- GDTrH ngày 
16/08/2012 của Bộ GD&ĐT về Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ Giáo 
dục Trung học năm học 2012-2013; Sở GD&ĐT hướng dẫn thực hiện 
nhiệm vụ Giáo dục Trung học năm học 2012-2013 
 - Căn cứ vào nhiệm vụ năm học 2012 – 2013 của trường nơi tôi đang công tác.
 - Căn cứ vào tình hình thực tế của nhà trường và thực tế HS ở trường THCS 
hiện nay.
 2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ LỰA CHỌN NGHIÊN CỨU:
 2.1. Đặc điểm chung:
 * Thực trạng trong việc đưa dân ca vào trường học THCS.
 5 Sáng kiến “ Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca” 
 - Trường có một số hạt nhân văn nghệ là giáo viên nhiệt tình say mê hưởng 
ứng và sưu tầm được nhiều thể loại dân ca.
 - Học sinh luôn muốn khám phá tìm tòi những cái hay cái đẹp trong những làn 
điệu dân ca của các miền.
 2.2.2. Khó khăn:
 - Đây là một nội dung khó bởi thuộc về năng khiếu bẩm sinh. Thực tế cho 
thấy, đa phần lớp trẻ ngày nay thích nghe và thích hát những bài hát trẻ trung, 
sôi động, nhạc ngoại ... hơn là thưởng thức những làn điệu dân ca, thậm chí 
không mấy mặn mà với các bài hát dân ca, và cũng cứ quan niệm rằng: nghe dân 
ca là không sành điệu, lỗi thời
 - Từ đó dẫn đến khó khăn trong quá trình tìm hiểu và đưa dân ca vào trường 
học. Cộng với việc tuyên truyền và tìm hiểu, hát dân ca chưa thường xuyên, ít tổ 
chức được các sân chơi hay cuộc thi hát dân ca. 
 3. NHỮNG BIỆN PHÁP - GIẢI PHÁP ĐÃ THỰC HIỆN:
 Dân ca là một thể loại ca hát dân gian, chủ yếu phát xuất từ môi trường 
nông ngư nghiệp ở thôn làng, rất có thể bắt đầu từ một cá nhân có năng khiếu 
dệt nhạc vào một bài ca dao (thơ dân gian), rồi được truyền miệng và nhào 
luyện, uốn nắn, gọt dũa qua nhiều người trong tập thể, từ làng này đến làng 
khác, từ thời này qua thời khác, có thể sinh ra nhiều dị bản khác nhau, thường 
khó xác định được gốc phát xuất, nói chi đến tên tác giả hoặc tập thể đầu tiên 
phác họa ra làn điệu gốc của bài dân ca. 
 Cũng như các môn học khác, môn học hát dân ca nhằm trang bị cho lớp trẻ 
một trình độ văn hoá âm nhạc dân gian trong một tổng thể của chương trình giáo 
dục toàn diện. Nội dung môn học hát dân ca sẽ phải bao gồm một số kỹ năng tối 
thiểu về ca hát, những vấn đề về lí thuyết âm nhạc cơ bản, hướng dẫn nghe hát 
dân ca, tìm hiểu về các làn điệu dân ca giúp các em nâng cao năng lực cảm thụ 
và yêu thích môn học này.
 Quan niệm và cảm xúc của mỗi người trước cái đẹp luôn khác nhau, từ quan 
niệm đó nảy sinh nhiều ý tưởng và trường phái khác nhau trong nghệ thuật nói 
chung và dân ca nói riêng. Trong quá trình giảng dạy âm nhạc ở trường THCS 
và đưa dân ca vào trường học , GV cần tạo mọi điều kiện để HS phát huy được 
những cảm xúc nghệ thuật, những sáng tạo trong học tập, cảm thụ được nét đẹp 
truyền thống, nhằm góp phần bảo tồn và phát huy dân ca các vùng miền và các 
dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Muốn làm được điều đó HS cần có quá trình rèn 
luyện không chỉ ở môn âm nhạc. Sáng tạo giúp HS phát huy được những suy nghĩ 
tư tưởng và hành động của mình, nâng cao kết quả học tập và hình thành những 
năng lực riêng biệt của các em.
 Học hát dân ca thực chất là quá trình bắt chước của HS để hát đúng giai 
điệu, lời ca của bài hát. Sự bắt chước này gồm hoạt động nghe giáo viên hát 
mẫu, hoặc đánh đàn rồi tái hiện lại. Với sự bắt chước đó thì chưa thể coi là sáng 
tạo, vậy muốn có sự sáng tạo GV cần phải làm như thế nào?
 * Một số lưu ý khi dạy hát dân ca:
 - Nếu nhìn khái quát dạy hát dân ca cũng tương tự như việc dạy hát bài hát 
thiếu nhi hoặc bài hát nhạc nước ngoài. Tuy nhiên đi sâu vào kĩ thuật thì có một 
số khác biệt nhỏ:
 7 Sáng kiến “ Giúp học sinh THCS tiếp cận gần hơn với dân ca” 
 Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm. Lần lượt từng nhóm trình bày, sau đó 
GV gọi từng nhóm nhận xét các bạn hát. 
 Hoặc GV chia nhóm và vận dụng hình thức hát đối đáp:
 Nhóm 1 hát câu 1 đoạn 1, câu 1 đoạn 2.
 Nhóm 2 hát câu 2 đoạn 1 và câu 2 đoạn 2.
 GV có thể chia thành nhiều nhóm nhỏ để các em hát và lựa chọn hình 
thức trình bày bài hát phù hợp như:
 1 HS nam hát lĩnh xướng câu 1 đoạn 1, 1 HS nữ hát câu 2 đoạn 1, đoạn 2 
HS hát tập thể.
 Với phương pháp này học sinh có thể tự kiểm tra lẫn nhau và chủ động 
trong cách trình bày bài hát.
 3.2. Khuyến khích kỹ năng nghe và đánh giá của học sinh:
 Để học sinh không bị thụ động trong cách lựa chọn tiết tấu cho bài hát, 
GV khuyến khích kỹ năng nghe và đánh giá của học sinh bằng cách như sau: 
GV thay đổi tiết tấu, tốc độ hay dịch giọng bản nhạc để học sinh nhận biết và 
thực hành.
 *Ví dụ 1: Bài hát “Lý kéo chài”
 Dân ca: Nam Bộ
 GV đàn cho HS hát với nhịp Rumba. Rồi lần lượt chuyển nhịp Rook yêu 
cầu học sinh nghe và hát theo nhịp đàn.
 ? Các em hãy cho biết sự thay đổi tiết tấu như thầy và các em vừa trình 
bày có phù hợp với bài hát không?
 HS nêu ý kiến dựa vào kỹ năng nghe của bản thân.
 *Ví dụ 2: Bài hát “Lí cây đa”
 Dân ca: Quan họ Bắc Ninh
 GV thay đổi tốc độ của bài hát: Từ tempo 115 xuống 90. 
 9