Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh tự học góp phần nâng cao chất lượng môn Ngữ văn Lớp 9

 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
 phÇN I: ®Æt vÊn ®Ò
 Nh­ chóng ta ®· biÕt, nhiÖm vô vµ môc tiªu c¬ b¶n cña gi¸o dôc trong thêi 
k× ®æi míi lµ nh»m x©y dùng, ®µo t¹o nh÷ng con ng­êi, nh÷ng thÕ hÖ cã n¨ng lùc 
tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n hãa cña nh©n lo¹i. Ph¸t huy tiÒm n¨ng d©n téc vµ 
tÝnh tÝch cùc c¸ nh©n lµm chñ tri thøc, cã kÜ n¨ng thùc hµnh giái, cã tư duy s¸ng 
t¹o, cã t¸c phong c«ng nghiÖp, cã tÝnh tæ chøc, tÝnh kØ luËt, søc kháe ®Ó x©y dùng 
vµ b¶o vÖ Tæ Quèc, thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc.
 §Ó ®¹t ®­îc nhiÖm vô trªn th× gi¸o dôc ph¶i ®­îc coi lµ nhiÖm vô cña toµn 
жng, toµn d©n, toµn x· héi, trong ®ã nhµ tr­êng gi÷ vai trß quan träng nhÊt. 
 Víi nhµ tr­êng phæ th«ng ngoµi viÖc trang bÞ cho häc sinh nh÷ng tri thøc, 
phÈm chÊt cña ng­êi lao ®éng míi cßn ph¶i trang bÞ cho c¸c em t×nh yªu th­¬ng, 
tinh thÇn hîp t¸c, ®oµn kÕt vµ lßng nh©n ¸i. Trong ®ã viÖc trang bÞ cho HS nh÷ng 
tri thøc khoa häc còng lµ mét nhiÖm vô c¬ b¶n v× tri thøc lµ ch×a khãa më cöa 
cho tÊt c¶ c¸c bé m«n khoa häc. 
 Mçi m«n häc trong nhµ tr­êng ®Òu cã ®Æc thï riªng, mét ph­¬ng ph¸p 
nhËn thøc. §Æc ®iÓm bé m«n vµ ph­¬ng ph¸p nhËn thøc cã ý nghÜa hÕt søc quan 
träng trong qu¸ tr×nh t×m tßi vµ thiÕt kÕ nh÷ng gi¶i ph¸p d¹y vµ häc bé m«n. 
 Hiện nay, theo xu hướng chung của xã hội, do bị ảnh hưởng về việc chọn 
nghề nghiệp và có được việc làm ổn định, cả phụ huynh và học sinh đều thích 
thi vào các ngành kinh tế, kỹ thuậtVì vậy, đại đa số học sinh lao vào học các 
môn: Toán, Lý, Hoá, Sinh, Ngoại ngữ để thi vào các khối A, B và D.
 Cũng vì lẽ đó mà phụ huynh học sinh thường không chú ý đôn đốc, nhắc 
nhở con học môn Ngữ văn và học sinh cũng vì thế mà “buông rơi” môn Văn. Có 
chăng thì học văn là để đủ điều kiện xếp học lực khá, giỏi, hoặc học văn là để đủ 
điều kiện vào được trường Trung học phổ thông mà thôi. 
 Trong khi đó, Ng÷ v¨n lµ mét m«n häc cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trong viÖc thùc 
hiÖn môc tiªu chung cña nhµ tr­êng THCS,gãp phÇn h×nh thµnh con ng­êi cã ý 
thøc tu d­ìng, biÕt yªu th­¬ng, quý träng gia ®×nh, b¹n bÌ, cã lßng yªu n­íc, 
yªu chñ nghÜa x· héi, biÕt h­íng tíi nh÷ng t­ t­ëng, t×nh c¶m cao ®Ñp nh­ lßng 
nh©n ¸i, tinh thÇn t«n träng lÏ ph¶i, sù c«ng b»ng, lßng c¨m ghÐt c¸i xÊu c¸i ¸c. 
B­íc ®Çu cã n¨ng lùc c¶m thô c¸c gi¸ trÞ ch©n, thiÖn, mÜ trong nghÖ thuËt, tr­íc 
 1 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
Internet ®· chiÕm vÞ trÝ tèi th­îng thu hót hÕt thêi gian t©m trÝ cña c¸c em? TÊt 
c¶ c¸c nguyªn nh©n trªn ®Òu ®óng, song kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶, vµ sù t¸c ®éng cña 
ngo¹i c¶nh ®èi víi b¶n th©n mçi häc sinh lµ kh¸c nhau. Cßn cã nguyªn nh©n chñ 
quan tõ phÝa c¸c em n÷a, häc sinh ngµy nay ®­îc cha mÑ nu«ng chiÒu h¬n, 
kh«ng cã thãi quen lao ®éng, kh«ng chÞu rÌn luyÖn tËp trung suy nghÜ s©u s¾c 
tr­íc mçi ®Ò v¨n. S¸ch tham kh¶o trµn lan, c¸c lo¹i s¸ch nh­ “®Ó häc tèt m«n 
Ng÷ v¨n”, “ Nh÷ng bµi v¨n chän läc”, “ Nh÷ng bµi v¨n hay cÊp THCS”, thËm 
chÝ cã c¶ “Nh÷ng bµi lµm v¨n mÉu” tõ líp 6 ®Õn líp 9 ®· lµm “cÈm nang”, lµ 
“c¸i gËy” cho c¸c em tranh thñ quay cãp trong giê kiÓm tra hoÆc sao chÐp ®Ó ®ì 
ph¶i suy nghÜ khi lµm bµi, lµm bµi ë nhµ. 
 Tr­íc kh¸ nhiÒu “rµo c¶n” nh­ thÕ, lµm thÕ nµo ®Ó d¹y tèt bé m«n Ng÷ 
v¨n? Lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh yªu thÝch häc v¨n? §ã lµ c©u hái ®¸nh ®éng l­¬ng 
tri vµ t×nh yªu nghÒ nghiÖp cña mçi thÇy c« gi¸o vµ c¸c nhµ qu¶n lý gi¸o dôc. 
 Qua thực tế nhiều năm được tham gia giảng dạy môn Ngữ văn 9, tôi đã 
rất chú ý tới việc“ H­íng dÉn häc sinh tù học nhằm nâng cao chất lượng 
m«n Ng÷ v¨n líp 9”, kÕt qu¶ ®· cã nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng mõng.
 Tự học là việc con người học tập bằng chính sức lực, khả năng của riêng 
mình. Tự học là rất quan trọng, là điều kiện giúp con người thành công trong 
học tập. Tự học giúp cho con người có ý thức chủ động suy nghĩ, tìm tòi, khám 
phá, nghiên cứu làm rõ bản chất của vấn đề để nắm chắc, nhớ lâu vấn đề. Vì 
 v ậy: 
 + Tự học giúp học sinh chủ động ghi nhớ bài giảng trên lớp, tiết kiệm thời 
gian, tiếp thu lượng kiến thức lớn mà vẫn hiểu kỹ, hiểu chắc vấn đề.
 + Tự học giúp học sinh tiếp thu kiến thức từ nhiều nguồn khác nhau: 
Sách báo, bài giảng, truyền hình, công nghệ thông tin, bạn bè, những người 
xung quanh, kinh nghiệm sống của nhân dân 
 + Tự học giúp học sinh có thái độ chủ động tìm ra phương pháp học tập 
phù hợp, đạt hiệu quả cao 
 Hướng dẫn học sinh về nhà tự học là công việc mà giáo viên vẫn làm từ 
xưa đến nay, nhưng hướng dẫn như thế nào, cũng là vấn đề cần bàn bạc. Vẫn 
theo truyền thống, tôi hướng dẫn học sinh nhưng không phải là yêu cầu, dặn dò 
 3 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
th¶, v× m×nh. dễ quên đi quá khứ, quên lịch sử hào hùng đầy gian khổ của dân 
tộc ta. Bài thơ được ra đời – đó là tâm niệm, là lời nhắc nhở của nhà thơ với mỗi 
con người: Hãy biết tôn trọng, giữ gìn những kỷ niệm, tâm trạng quá khứ, sống 
thủy chung, ân tình, ân nghĩa. Đó chính là đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của 
dân tộc.
 VD 2: Bµi th¬ “ §ång chÝ” cña ChÝnh H÷u
 NÕu chØ đọc nh­ S¸ch gi¸o khoa giíi thiÖu, häc sinh sÏ ch­a hiÓu hÕt gi¸ 
trÞ cña t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi trong bµi th¬. NÕu ®äc và t×m hiÓu thªm vÒ nhµ 
th¬ ChÝnh H÷u trong viÖc nhµ th¬ nãi vÒ hoµn c¶nh s¸ng t¸c bµi th¬ “§ång chÝ”, 
häc sinh sÏ hiÓu h¬n rÊt nhiÒu vÒ t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi mµ ChÝnh H÷u thÓ hiÖn 
trong bµi th¬. Nhà thơ Chính Hữu đã tâm sự : “ Tôi bị ốm được đơn vị cử đồng 
đội chăm sóc tôi. Đồng chí chăm tôi như một người chị.v.v..”. và ông kết luận: “ 
Không có đồng chí, tôi đã chết từ lâu”. Đọc thêm về tác giả như vậy, học sinh sẽ 
hiểu sâu sắc hơn về nội dung của bài thơ, sẽ rất cảm động vè tình đồng chí, đồng 
đội mà Chính Hữu thể hiện trong bài thơ
b. Hướng dẫn tìm hiểu phong cách tác giả: 
 Mỗi tác phẩm đều mang phong cách của tác giả – phong cách ấy được gửi 
gắm qua tác phẩm của mình. Cũng một đề tài, cũng một thời đại nhưng mỗi nhà 
văn, nhà thơ có cách nhìn nhận, một tư tưởng, một quan điểm khác nhau. Họ 
cảm nhận thực tại với tâm hồn, cảm xúc và cách nhìn nhận hoàn toàn khác, 
mang một dấu ấn rất riêng. 
 Cùng viết về mùa thu nhưng mùa thu của Nguyễn Khuyến khác với mùa 
thu của Lưu Trọng Lư, khác mùa thu của Xuân Quỳnh, khác mùa thu của Xuân 
Diệu. Đặc biệt, trong thơ Hữu Thỉnh, mùa thu rất độc đáo. Đó là phút giao mùa 
giữa cuối hạ sang đầu thu. Phải là người có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm như Hữu 
Thỉnh mới nhận ra phút giao mùa ấy. Nhưng với con người từng trải như ông, 
đằng sau phút giao mùa đó là một triết lý, một sự chiêm nghiệm, sự suy ngẫm 
sâu xa: Đất trời sang Thu và con người cũng ở độ sang Thu!
 Hoặc mùa xuân là đề tài, là cảm hứng của thi nhân xưa và nay, nhưng mỗi 
nhà thơ lại có cách cảm nhận rất riêng – mùa xuân nào cũng đẹp, cũng độc đáo. : 
Mùa xuân trong thơ Nguyễn Trãi , Nguyễn Du đều mang nét đẹp cổ điển, ẩn 
 5 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
 VD1 : Đề tài người chiến sỹ.
 * Cùng viết về hình ảnh người chiến sỹ nhưng mỗi nhà văn, nhà thơ lại có 
cách thể hiện chân dung người chiến sỹ của riêng mình : 
 + Nguyễn Quang Sáng khắc hoạ chân dung người chiến sỹ không ở 
chiến công hiển hách mà là vẻ đẹp của sự hy sinh thầm lặng, người lính hiện lên 
như một bài ca về tình phụ tử thiêng liêng, cao đẹp.
 + Chính Hữu thể hiện chân dung người lính xuất thân từ những người 
nông dân hiền lành, chất phác nhưng để lại dư âm sâu sắc.
 * Cùng viết về thế hệ trẻ trên tuyến đường Trường Sơn với vẻ đẹp chung :
 + Có lòng yêu nước, có ý thức trách nhiệm trước Tổ quốc, trước nhân dân.
 + Là những con người gan dạ, dũng cảm phi thường.
 + Có ý chí quyết tâm cao.
 + Có tình đồng chí, đồng đội keo sơn, gắn bó.
 + Là những người có tâm hồn trẻ trung, hồn nhiên, vô tư, lạc quan yêu đời 
 Nhưng hình ảnh người lính trong mỗi tác phẩm lại mang nét đẹp riêng, 
làm nên vẻ đẹp phong phú : 
 + Hình ảnh người chiến sỹ trong thơ Phạm Tiến Duật là những chàng 
trai trẻ trung, tâm hồn lãng mạn, vô tư, hồn nhiên, tếu táo nhưng rất ngang tàng, 
bất chấp mọi khó khăn gian khổ, coi thường cái chết. Trước hiểm nguy, họ vẫn 
có những tiếng cười sảng khoái mà có lẽ chỉ có những người lính lái xe Trường 
Sơn mới có được !
 + Với ngòi bút của Lê Minh Khuê, ba cô gái thanh niên xung phong lại 
mang vẻ đẹp đầy nữ tính. Giữa chiến trường ác liệt, đối mặt với cái chết nhưng 
họ vẫn mộng mơ, vẫn yêu đời, coi thường cái chết. Sau mỗi giờ trên cao điểm, 
sau mỗi lần phá bom nổ chậm, ta đều tìm thấy cuộc sống rất bình yên của họ 
ngay trong hang đá. 
 + Nhưng đọc những vần thơ của Lâm Thị Mỹ Dạ, ta lại thấy được nét 
đẹp độc đáo của cô gái thanh niên xung phong vô cùng dũng cảm, vô cùng gan 
góc, mạnh mẽ và quyết đoán. Đó là sự hy sinh lớn lao để bảo vệ con đường, cho 
‘‘ Đoàn xe kịp giờ ra trận’’.
 VD2 : Đề tài tình phụ tử
 7 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
người chiến sỹ, nhắc nhở mỗi chúng ta hãy chắc tay súng bảo vệ gia đình, bảo 
vệ làng xóm, quê hương và bảo vệ nền độc lập tự do của đất nước !
 + Với hình ảnh ‘‘ Bếp lửa’’ trở đi, trở lại trong bài thơ, Bằng Việt đem 
đến cho chúng ta một ‘‘ Bếp lửa thiêng liêng và kỳ lạ !’’. Đặc biệt, từ hình ảnh 
‘‘ Bếp lửa’’ người cháu đã nhận ra một điều sâu sắc : Bếp lửa gắn bó với khó 
khăn gian khổ đời bà nhưng cũng là hiện diện của niềm vui, sự sống, niềm yêu 
thương. Ngọn lửa mà bà nhen lên trong mỗi sớm, mỗi chiều không chỉ là ngọn 
lửa bình thường mà còn là ngọn lửa của niềm tin, sự sống. Hình ảnh bà không 
chỉ biểu tượng cho người nhóm lửa, giữ lửa, mà còn là biểu tượng cho những 
người, lớp cha ông truyền lửa cho thế hệ mai sau. Ngọn lửa ấy là ngọn lửa ấm 
lòng, là niềm tin thiêng liêng kỳ diệu nâng bước chân cháu suốt cuộc đời.
2. Hướng dẫn học sinh đọc - hiểu nội dung văn bản. 
 Với mỗi bài dạy, giáo viên đều yêu cầu học sinh soạn bài ở nhà. Nhưng hệ 
thống câu hỏi trong sách giáo khoa rất khái quát, nếu chỉ hỏi như vậy, chưa thể 
hiện hết, hoặc nội dung bài học chưa được sâu sắc. v ì vậy, bám theo mục tiêu 
bài dạy, giáo viên thiết kế bài giảng sao cho phù hợp với đối tượng học sinh 
trong lớp với các hệ thống câu hỏi : 
 + Câu hỏi phát hiện.
 + Câu hỏi nâng cao như : Tại sao ?
 + Câu hỏi tổng hợp.
 + Câu hỏi thảo luận nhóm.
 + Câu hỏi bình luận.
 Sau khi đã thiết kế xong bài dạy, tôi cho các em về chuẩn bị bài theo hệ 
thống câu hỏi của giáo án. Các em chuẩn bị bài theo cách này sẽ chi tiết hơn hệ 
thống câu hỏi trong SGK. Như thế cũng là một lần các em chủ động tự học, tự 
nghiên cứu. Đến khi lên lớp, giáo viên và học sinh cùng trao đổi theo hệ thống 
câu hỏi đã cho. Như vậy, học sinh vừa được giải đáp các câu hỏi, vừa được 
khắc sâu hơn kiến thức. Giáo viên có thêm thời gian mở rộng, nâng cao kiến 
thức cho học sinh. 
3. Hướng dẫn học sinh mở rộng nội dung bài học bằng cách so sánh, liên hệ 
với các tác giả khác viết về nội dung bài đang học
 9 Hướng dẫn học sinh tự học
 Gãp phÇn nâng cao chất lượng môn Ngữ văn lớp 9
Ngữ văn. Kết quả các kỳ kiểm tra các em đều đạt kết quả cao, chất lượng kiểm 
tra cuối năm đều vượt bình quân của huyện.
 PHẦN III : KẾT LUẬN
 Thiết nghĩ, muốn làm cho học sinh yêu thích môn Ngữ văn, trước hết thầy 
cô giáo dạy văn phải giữ được ngọn lửa nhiệt tình của tình yêu nghề nghiệp, yêu 
bộ môn văn và xem việc giảng dạy là trách nhiệm, là sứ mệnh cao cả. Thầy, cô 
yêu thích bộ môn mới là tiền đề để tạo dựng, khơi gợi hứng thú học tập cho các 
em. 
 Nếu người thầy dạy văn không yêu môn mình giảng dạy thì đừng đòi hỏi 
các em yêu thích học văn. Có yêu thích thì mới tìm tòi, suy nghĩ, tìm cách này, 
cách khác để lựa chọn câu chữ, giảng sao cho hay, gợi sao cho trúng, tổ chức 
hoạt động học tập sao cho đánh động bản chất nghệ sỹ trong mỗi học sinh, như 
Mác Xim Goóc-ki từng nói :‘‘B¶n chÊt mçi con ng­êi ®Òu lµ nghÖ sÜ’’ 
 Ngày nay, nhiều phương pháp giảng dạy mới ra đời. Nhưng phương pháp 
nào cũng chỉ thành công nếu người thầy làm chủ được kiến thức và phải có tâm 
huyết với nghề nghiệp của mình. Công việc giảng dạy môn Ngữ văn trong
 trư ờng THCS nói chung, cho học sinh lớp 9 nói riêng không phải và không thể 
một sớm, một chiều . Ai yêu công việc và kiên trì, nhẫn nại, khổ công dạy dỗ, 
khổ công rèn luyện cho học sinh, người đó sẽ thành công. Đó là những gì tôi 
từng tâm niệm và trải nghiệm. 
 Trên đây là kinh nghiệm nhỏ của tôi trong việc hướng dẫn các em tự học. 
Đây không phải là vấn đề mới nhưng là những việc mà tôi đã làm thực tế và có 
kết quả rõ rêt. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của các cấp lãnh đạo và các bạn 
đồng nghiệp để mỗi ngày tôi có thêm được kinh nghiệm giảng dạy môn Ngữ văn 
đạt hiệu quả cao hơn ! 
 Tôi xin trân trọng cảm ơn !
 Quỳnh Phụ, ngày 15 tháng 4 năm 2014
 11