Sáng kiến kinh nghiệm Lồng ghép kĩ năng phòng chống chiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy Địa lí THCS

 PHÒNG GD & ĐT KRÔNG ANA
 TRƯỜNG THCS TÔ HIỆU
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI:
“Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên 
 tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa 
 lý THCS”
 Họ và tên: Phạm Thị Kim Yến
 Đơn vị công tác: THCS Tô Hiệu
 Trình độ: Đại học sư phạm
 Môn đào tạo: Địa lý 
 Krông Ana, tháng 03 năm 2016 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài 
 * Lí do khách quan
 Việt Nam là quốc gia thường xuyên chịu tác động của rất nhiều loại 
thiên tai như bão, lũ lụt... Thiên tai là không thể tránh khỏi nhưng chúng ta có 
thể hạn chế tối đa những tác động do thiên tai gây ra đặc biệt là đối với đối 
tượng là trẻ em.
 Thiên tai ở Việt Nam xảy ra ngày càng nhiều, khó dự đoán và gây ra 
hậu quả nghiêm trọng. Trong hơn 30 năm qua, bình quân mỗi năm thiên tai đã 
làm chết và mất tích khoảng 500 người, bị thương hàng nghìn người, thiệt hại 
về kinh tế từ 1,0- 1,5% GDP. Việt Nam có ¾ diện tích là đồi núi và đây cũng 
là khu vực thường xuyên xảy ra thiên tai như : lũ, lụt, hạn hán, mưa đá...
 Trẻ em vùng núi là những đối tuợng dễ bị tác động của thiên tai nhất 
nhưng vốn hiểu biết và khả năng tiếp cận với các phuơng tiện thông tin đại 
chúng còn hạn chế nên các em thuờng gặp nhiều khó khi thiên tai đến. Vì vậy 
rất cần thiết phải cung cấp cho các em những kiến thức cần thiết nhất ngay 
trong phạm vi nhà truờng.
 Trong phạm vi chương trình học môn địa lý của các em tại nhà trường 
gần như chưa có nội dung hướng dẫn cho các em biết cách phòng chống cũng 
như kĩ năng tự bảo vệ bản thân khi có thiên tai xảy ra. Đặc biệt là đối tượng 
trẻ em vùng cao, nơi có thiên tai xảy ra thường xuyên, bất ngờ và rất nguy 
hiểm.
 *Lí do chủ quan
 Là một người được sinh ra và lớn lên tại vùng núi, công tác trong 
ngành giáo dục gần 10 năm, bản thân tôi cũng đã chứng kiến rất nhiều thiên 
tai xảy ra tại địa phương, những thiệt hại về người và của là rất lớn. Những 
thiệt hại đó không chỉ khu vực Tây Nguyên mà xảy ra ở tất cả các tỉnh, vùng 
miền núi của Việt Nam.
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 1 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
2. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài 
 - Đánh giá thực trạng vốn hiểu biết của học sinh THCS về khả năng 
ứng phó với thiên tai xảy ra tại vùng đồi núi.
 - Hình thành một số kĩ năng căn bản cho học sinh ứng phó khi có thiên 
tai xảy ra tại địa phương.
3. Đối tượng nghiên cứu 
 Tìm hiểu những loại hình thiên tai và một số kĩ năng để ứng phó với 
thiên tai thường xảy ra ở vùng đồi núi.
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
 - Học sinh trường THCS Tô Hiệu
 - Thời gian: năm học 2014- 2015 đến nay.
5. Phương pháp nghiên cứu
 - Phương pháp khảo sát tìm hiểu thực tế tình hình thời tiết tại địa 
phương.
 - Tìm hiểu về vốn hiểu biết thực tế và khả năng ứng phó thiên tai của 
học sinh.
 - Nghiên cứu tài liệu tham khảo.
 - Tìm kiếm thông tin trên internet.
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 3 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
 - Đội ngũ giáo viên đông, số lượng giáo viên trẻ nhiều là lợi thế cho 
việc làm quen, tiếp xúc và tập huấn công tác phòng tránh tai nạn thương tích, 
phòng chống tác hại của thiên tai đối với học sinh nói riêng và cộng đồng nói 
chung.
 - Các đồng chí giáo viên bộ môn giảng dạy nhiệt tình, nghiêm túc và có 
trách nhiệm.
 - Ban lãnh đạo nhà trường thường xuyên kiểm tra, đôn đốc vấn đề dạy 
và học, tạo điều kiện tốt nhất cho giáo viên hoàn thành công tác chuyên môn.
 * Khó khăn
 - Trường THCS Tô Hiệu nằm trên địa bàn rất rộng, số lượng học sinh 
đồng bào đông, trình độ nhận thức của các em khá chênh lệch gây khó khăn 
cho vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy cũng như việc áp dụng khoa học 
công nghệ trong quá trình học.
 - Bản thân giáo viên cũng chưa được tập huấn nhiều về công tác phòng 
chống thiên tai tại địa phương nên còn bỡ ngỡ và chưa thuần thục trong việc 
vận dụng.
 - Việc lồng ghép vấn đề về phòng chống thiên tai trong phạm vi tiêt học 
có thể mất nhiều thời gian nên sẽ ảnh hưởng đến tiến trình bài học
 - Cơ sở vật chất phục vụ cho các hoạt động ngoại khóa, tìm hiểu thực 
tiễn còn ít.
2.2 Thành công - hạn chế
 * Thành công
 - Qua quá trình giảng dạy nhiệt tình của giáo viên học sinh đã có được 
cái nhìn thực tế hơn về các quy luật của tự nhiên, biết được nguyên nhân và 
những hậu quả do thiên tai gây ra.
 - Các em bước đầu hình thành được các kĩ năng căn bản để ứng phó khi 
có thiên tai xảy ra, biết cách để giảm thiểu thiệt hại do thiên tai cho bản thân 
và cho những người xung quanh.
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 5 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
 - Tìm hiểu, thăm dò tác động tích cực, tiêu cực của tình hình thời tiết, 
khí hậu thông qua tiếp xúc với cộng đồng dân cư tại khu vực.
 - Được sự quan tâm của nhà trường, các đ/c giáo viên trong tổ bộ môn 
của nhà trường giúp đỡ để bản thân có thể hoàn thành công tác được phân 
công.
2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đặt ra
 Biến đổi khí hậu - đề tài mà nhiều nhà quản lí quan tâm hiện nay- 
không còn là vấn đề của riêng một lĩnh vực cụ thể nào, nó ảnh hưởng tới mọi 
hoạt động sống của xã hội, mọi lứa tuổi, mọi ngành nghề. Việc sớm hình 
thành cho trẻ em kĩ năng thích ứng với biến đổi khí hậu là việc nên được quan 
tâm hàng đầu. Trẻ em lứa tuổi THCS đã có thể tự mình khám phá, tìm hiểu 
nguyên nhân của các hiện tượng mà khi còn nhỏ các em rất sợ hãi, giáo dục 
cho các em biết nguyên nhân- hậu quả để các em tự mình tìm ra giải pháp cho 
bản thân khi đối mặt với các hiện tượng xảy ra.
 Người giáo viên địa lí với trách nhiệm của bản thân mình thì ngoài 
những kiến thức được đề cập trong sách vở, họ phải thường xuyên cập nhật 
những thay đổi – đặc biệt là những biến động của tình hình thời tiết, khí hậu 
tại một khu vực. Cung cấp cho học sinh những kiến thức mới nhất để kịp thời 
trang bị cho các em những kĩ năng thích ứng phù hợp.
 Đối với trẻ em vùng núi, việc đối mặt với các hiện tượng thời tiết cực 
đoan là rất lớn nhưng do đặc thù cuộc sống, các em phải tiếp xúc thường 
xuyên mà không nhận biết được mức độ nguy hiểm cũng như cách làm thế 
nào để hạn chế nguy hiểm.
 Chính vì vậy, cần nhiều hơn nữa những sự quan tâm, trang bị thiết bị 
cần thiết, những giải pháp tối ưu để hạn chế tác động của thiên tai đối với trẻ 
em vùng cao.
3. Giải pháp, biện pháp
3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 7 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
 * Phần 1: Nhận diện một số loại hình thiên tai thường xảy ra ở vùng 
đồi núi: Trong phần này giáo viên có thể cung cấp cho học sinh những khái 
niệm, cách phân biệt các loại hình thiên tai mà các em đã tiếp xúc, đã thấy.
 - Lũ, ngập lụt:
 + Lũ là hiện tượng mực nước và tốc độ dòng chảy trên sông, suối vượt 
quá mức bình thường. Gồm lũ quét, lũ sông xảy ra nhanh, thời gian ngắn, 
dòng chảy mạnh.
 + Ngập lụt: Là hiện tượng mực nước vượt quá mức bình thường, ảnh 
hưởng đến sản xuất, đời sống và môi trường. Làm ngập nhà cửa, cây cối, 
ruộng vườn.
 Điều kiện hình thành: Mưa lớn kéo dài, các công trình xây dựng lấp 
mất ao hồ, đê đập bị vỡ
 - Sạt lở đất, đá: là hiện tượng đất đá trên các sườn dốc của đồi núi trượt 
từ trên xuống, ở ven sông đất bị sụt, lún.
 - Điều kiện hình thành: Sạt lở trên núi do những chấn động tự nhiên của 
mặt đất như động đất; mưa to hoặc lũ lớn làm cho đất đá bị trôi xuống, con 
người khai thác đất đá, chặt phá cây cối.
 - Hạn hán: Là hiện tượng xảy ra khi thiếu nước trong một thời gian dài.
 - Điều kiện hình thành: Không có mưa trong một thời gian dài, trên mặt 
đất không có cây cối che phủ.
 - Giông lốc : Là hiện tượng đối lưu rất mạnh trong không khí gây ra, có 
thể đi kèm sấm chớp, lốc xoáy, mưa đá, gió giật mạnh.
 - Điều kiện hình thành: Khi mặt đất nóng lên do hấp thụ nhiều bức xạ 
mặt trời làm các luồng không khí nóng ẩm bốc lên cao, giao với luồng không 
khí có nhiệt độ thấp hơn tràn xuống phía dưới.
 - Sương muối: là hiện tượng hơi nước đóng băng thành các hạt nhỏ và 
trắng như muối ngay trên mặt đất, bề mặt cây cỏ hoặc các vật thể khác khi 
không khí trên đó ẩm và lạnh.
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 9 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
thiên tai. Bạn còn lại không được nhìn thẻ nhưng phải nói ra được chính xác 
tên của thiên tai đó.
 - Sưu tầm các câu ca dao- tục ngữ liên quan đến thiên tai mà em biết: 
Chia lớp thành 2 nhóm: lần lượt mỗi nhóm sẽ đọc một câu ca dao- tục ngữ 
liên quan đến thiên tai- nhóm nào hết thông tin trước là bị thua.
 - Ô chữ thiên tai :
 + Hàng ngang: 
 1. Hiện tượng đất đá chuyển động rất nhanh từ các sườn núi dốc ở khu 
vực đồi núi.
 2. Hiện tượng tự nhiên bất thường như bão, lũ, ngập lụt
 3. Lửa bùng phát do hoạt động của con người hoặc do nắng nóng kéo 
dài ở nơi có nhiều cây.
 4. Hiện tượng thiếu nước trong thời gian dài gây khô cằn và nứt nẻ đất 
đai.
 + Hàng dọc:
 1. Hiện tượng xảy ra sau những trận động đất hoặc núi lửa phun dưới 
đáy biển , có sức tàn phá một vùng rộng lớn.
 2. Hiện tượng mặt đất rung chuyển. có thể làm cho đồ đạc trong nhà lắc 
lư, đổ vỡ
 S Ạ T L Ở
 Ó
 T H I Ê N T A I
 G Đ
 T Ộ
 C H Á Y R Ừ N G
 Ầ G
 H Ạ N H Á N Đ
 Ấ
 T
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 11 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2015-2016
 + Tại sao có những bạn không làm được một số điều trên? Các bạn 
đóng vai gì?
 + Trong thực tế nhóm người này có thể gặp nguy hiểm khi thiên tai xảy 
ra hay không?
 + Nếu không muốn điều đó xảy ra chúng ta nên làm gì?
 Trả lời một số câu hỏi trắc nghiệm dưới hình thức củng cố bài học:
 Câu 1: Đối tượng nào sau đây chịu ảnh hưởng lớn nhất khi thiên tai xảy 
ra:
 a. Trẻ em
 b. Người giàu
 c. Đàn ông trưởng thành
 d. Người dân tộc thiểu số
 Câu 2 Những yếu tố nào làm tăng khả năng ứng phó khi có thiên tai xảy 
ra?
 a. Chủ quan, không có kế hoạch phòng ngừa thiên tai
 b. Thường xuyên nghe thông tin dự báo thời tiết
 c. Không chuẩn bị các phương án dự phòng
 d. Học hỏi kinh nghiệm dân gian ứng phó với thiên tai
 Tìm hiểu những tác động , những thiệt hại có thể xảy ra khi thiên tai 
đến: 
 Giáo viên chuẩn bị một số tranh ảnh miêu tả về một số loại hình thiên 
tai xuất hiện tại địa phương. 
 Chia lớp thành nhiều nhóm tùy thuộc vào số lượng tranh ảnh. 
 Các nhóm quan sát tranh ảnh và thảo luận về các thiệt hại mà loại hình 
thiên tai của nhóm mình phụ trách tới các hoạt động sống và kinh tế tại địa 
phương? 
Lồng ghép kĩ năng phòng chống thiên tai ở vùng đồi núi trong giảng dạy địa lý THCS 13