Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp tạo hứng thú học môn Ngữ văn cho học sinh thông qua hoạt động khởi động

 MỘT SỐ BIỆN PHÁP TẠO HỨNG THÚ HỌC MÔN NGỮ VĂN 
CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
I. Lý do chọn biện pháp
 Một nhà văn Mỹ đã nói rằng: 
 “Người thầy trung bình chỉ biết nói
 Người thầy giỏi biết giải thích
 Người thầy xuất chúng biết minh họa
 Người thầy vĩ đại biết cách truyền cảm hứng”
Quả thực việc truyền cảm hứng (gây hứng thú) học tập cho học sinh rất quan trọng và 
cần thiết. Học sinh có hứng thú với môn học, yêu thích bộ môn, mới ham học và mới 
có được kết quả học tập tốt. Bởi vậy, vấn đề đặt ra đối với người giáo viên là: Cần 
làm thế nào để tạo hứng thú cho học sinh, lôi cuốn các em vào bài học? Phải làm gì 
để có thể “thắp lửa đam mê” ở các em? Qua thực tế đứng lớp, tôi nhận thấy hoạt động 
khởi động có ảnh hưởng lớn đến toàn bộ tiến trình tiết dạy, đến việc tiếp nhận và thực 
hiện nhiệm vụ học tập của học sinh. Nhiệm vụ của hoạt động khởi động là khơi gợi 
hứng thú đối với bài học, và hơn thế nữa, còn khơi dậy niềm đam mê, bồi đắp tình 
yêu lâu bền đối với môn học. Xuất phát từ những lý do mang tính thực tiễn đó cùng 
với kinh nghiệm đứng lớp giảng dạy của bản thân, tôi đã lựa chọn đề tài “Một số 
biện pháp tạo hứng thú học môn Ngữ văn cho học sinh thông qua hoạt động 
khởi động”. 
II. Cơ sở của biện pháp
1. Cơ sở lý luận
 Mỗi tiết học là một hoạt động tổng thể diễn ra trong thời gian 45 phút bao gồm 
4 hoạt động cơ bản: khởi động, hình thành kiến thức mới, luyện tập và vận dụng. 
Trong đó hoạt động khởi động có nhiệm vụ khơi gợi, kích thích học sinh mong muốn 
được tìm hiểu, khám phá bài học bằng những hoạt động tiếp theo trong giờ học, tức 
là tạo hứng thú và một tâm thế tích cực để học sinh bước vào bài học mới. Muốn như 
vậy, hoạt động khởi động cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức cho học sinh. Đây là 
tiền đề để thực hiện một loạt các hoạt động hình thành kiến thức, tìm tòi, giải quyết 
vấn đề. Và tất nhiên giáo viên phải là người có ý tưởng, có biện pháp gợi mở vấn đề 
của bài học, kích thích trí tò mò và tạo hứng thú cho các em học sinh. 
2. Cơ sở thực tiễn
 Môn Ngữ văn là môn học đòi hỏi học sinh phải học thuộc nhiều hơn những 
môn học khác, phải có những cảm thụ riêng, đôi khi phải viết cả bài văn dài. Vì thế, 
nhiều em không thích học môn Văn, trong các giờ học thường mệt mỏi, buồn ngủ, 
nói chuyện riêng, không tập trung dẫn đến không tiếp thu được kiến thức bài học. 
Điều này gây ảnh hưởng lớn đến kết quả học tập bộ môn.
 1 - Cô cho cháu vừa vừa thôi. Cô còn để mà ăn chứ!
 - Mày mà không lấy thì cô cũng chỉ để cho lợn chứ nhà cô có ăn hết được 
đâu!”
 Học sinh sau khi đọc xong tình huống sẽ trả lời các câu hỏi: Theo em lời nói 
của người cô (được in đậm) cho thấy phương châm hội thoại nào không được tuân 
thủ? Chỉ ra dấu hiệu của sự không tuân thủ đó? Việc không tuân thủ phương châm 
hội thoại đó là do nguyên nhân nào?
 Sau khi HS thực hiện bài tập tình huống trên, tôi hướng dẫn HS tìm hiểu nội 
dung tiết học. Và mục tiêu bài học sẽ dễ dàng được HS lĩnh hội và vận dụng.
2. Khởi động thông qua việc tổ chức các trò chơi, đóng vai nhân vật văn học, thi 
kể chuyện, đọc thơ, hát
 Cho học sinh tham gia các trò chơi hay đóng vai, kể chuyện, đọc thơ, hát 
vừa là những hoạt động giải trí vừa là những hình thức dạy học. Những hình thức này 
kết hợp với những hình thức dạy học khác sẽ làm thay đổi không khí căng thẳng 
trong các giờ học, tạo hứng thú cho học sinh, khiến các em chủ động hơn trong việc 
tiếp thu kiến thức. Nhiều ứng dụng phần mềm trò chơi có kết hợp âm thanh và hình 
ảnh sinh động sẽ góp phần thu hút HS. Có những trò chơi đòi hỏi các em phải vận 
động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do các tiết học 
trước gây ra. Giáo viên có thể vào bài mới bằng việc tổ chức các trò chơi nhanh như: 
Thả thơ, Nhìn tranh bắt truyện, Đuổi hình bắt chữ, Giải ô chữ, Thi tài hiểu biết 
 Ví dụ 1: Bài “Hoàng Lê nhất thống chí” (hồi thứ 14). Một trong những mục 
tiêu bài học là giúp HS cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc 
Quang Trung -Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh cuối thế kỉ XVIII. 
Tôi tiến hành hoạt động khởi động qua việc tổ chức trò chơi “Thi tài hiểu biết lịch sử 
của em”. Chia lớp làm 5 đội thi. Giáo viên đọc các sự kiện có liên quan hoặc chiến 
công, sự nghiệp của một số nhân vật lịch sử, sau đó yêu cầu các đội nói tên nhân vật, 
đội nào giơ tay trước sẽ được quyền trả lời. Đội thi nào chiến thắng sẽ nhận được một 
tràng vỗ tay chúc mừng của cả lớp hoặc phần thưởng của cô giáo.
 3 Câu 5: Người chịu oan án Lệ Chi 
 Viên, tác giả của tập thơ Nôm nổi 
 tiếng “Quốc âm thi tập”, “Bài ca Côn 
 Sơn” là ai? (Đáp án: Nguyễn Trãi)
 Từ các nhân vật lịch sử trên, tôi giới thiệu với các em về người anh hùng 
Quang Trung – Nguyễn Huệ, nhân vật chính của văn bản “Hoàng lê nhất thống chí” 
hồi thứ 14:
 Áp dụng hoạt động khởi động trên không những giúp HS nhớ lại kiến thức liên 
môn Văn - Sử mà còn giúp các em có tâm lý vui vẻ, hào hứng để bước vào nội dung 
chính bài học.
 Ví dụ 2: Bài “Sang thu” của Hữu Thỉnh. Mục tiêu của bài là giúp học sinh 
thấy được những cảm nhận tinh tế của nhà thơ về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ 
sang đầu thu. Tôi tiến hành hoạt động khởi động bằng việc cho HS đọc một đoạn thơ 
hoặc hát một bài hát về đề tài mùa thu.
 5 Ví dụ 1: Bài “Chiếc lược ngà” 
(Nguyễn Quang Sáng). Mục tiêu bài học là 
giúp HS cảm nhận được tình cha con sâu 
nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. 
Căn cứ vào mục tiêu trên, tôi cho học sinh 
quan sát bức tranh và giới thiệu: một người 
cha đang khoác ba lô trên lưng chuẩn bị lên 
đường đi chiến đấu, trên tay bế một em bé 
đang ôm chặt lấy cha, ánh mắt và cử chỉ với 
cha rất âu yếm. Sau đó tôi hỏi học sinh: 
Theo em, trong bức tranh trên, nhân vật 
người cha có thể dặn dò con điều gì, và 
người con có thể nói điều gì với cha? Từ câu 
trả lời của học sinh, tôi giới thiệu về tình cha 
con rồi dẫn vào tác phẩm “Chiếc lược ngà”.
 Ví dụ 2: Bài “Những ngôi sao xa xôi” (Lê Minh Khuê). Mục tiêu của bài là 
HS cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tinh thần dũng cảm, hồn nhiên và cuộc sống 
chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nữ thanh niên xung 
phong trên tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mĩ. Tôi khởi động bài học 
bằng việc cho HS xem trích đoạn phim “Ngã ba Đồng Lộc”. Sau đó tôi hỏi HS: Qua 
đoạn video trên, em thấy hoàn cảnh sống và chiến đấu của các cô thanh niên xung 
phong như thế nào? Tôi đã lựa chọn đoạn video có cảnh các cô làm nhiệm vụ phá 
bom thông đường, cảnh các cô lao vào cứu những chiếc xe vận tải bị cháy do trúng 
bom Mĩ. Vì vậy rất dễ dàng để HS trả lời được hoàn cảnh sống và chiến đấu của các 
cô là rất hiểm nguy, đầy gian khổ hi sinh. Từ đó, tôi dẫn dắt để vào bài: Trong hoàn 
cảnh như thế, các cô thanh niên xung phong đã sống, chiến đấu như thế nào và bộc 
lộ những phẩm chất gì, chúng ta sẽ tìm hiểu truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” 
của Lê Minh Khuê
 Như vậy, với những hình thức khởi động bằng hình ảnh như trên, tôi định 
hướng kiến thức trọng tâm bài mới và tạo tâm lý thoải mái, hứng thú cho các em để 
vào học.
4. Khởi động thông qua âm nhạc 
 Lắng nghe một bản nhạc hay một bài hát là hình thức khởi động nhẹ nhàng, 
thường phù hợp với những giờ dạy tác phẩm văn học. Việc để các em lắng nghe 
những giai điệu âm nhạc dù trữ tình hay sôi động sẽ là cách thú vị để các em giảm 
căng thẳng, có được những rung động thẩm mỹ để vào bài mới thật thích hợp. 
 7 Kết quả trên đã cho thấy từ “quả” là từ nhiều nghĩa, điều đó rất thuận lợi cho 
việc giới thiệu bài học mới.
5. Khởi động thông qua kể chuyện chia sẻ, đọc bài văn mẫu 
 Hình thức này thường được áp dụng với các tiết Tập làm văn. Để làm “mềm 
hóa” kiến thức mà lâu nay chúng ta đều cho rằng khô khan, tôi mở đầu bài học bằng 
những câu chuyện về việc viết văn của chính bản thân mình hoặc những đoạn văn 
mẫu của những bạn gần gũi với các em. Tâm lí của lứa tuổi học sinh THCS rất thích 
nghe thầy cô kể chuyện và cũng thích bắt chước cái tốt của bạn. Khi được nghe kể về 
người thật, việc thật mà các em có thể đã biết (bây giờ họ có thể đã thành công nhưng 
trước đây họ đã từng thất bại hoặc phải nổ lực rất nhiều trong việc luyện viết văn) thì 
càng “thắp lửa” cho các em học tập. Các em muốn mình sẽ không vấp phải những lỗi 
trong cách hành văn, muốn có được bí quyết viết văn hay Điều đó kích thích các 
em khám phá kiến thức.
 Ví dụ 1: Bài “Sử dụng yếu tố miêu tả trong văn bản thuyết thuyết minh”. 
Mục tiêu của bài học là giúp học sinh hiểu được văn bản thuyết minh có khi phải kết 
hợp yếu tố miêu tả thì văn bản mới hay. Tôi đã tiến hành hoạt động khởi động bằng 
cách kể chuyện về bản thân mình ngày xưa. Khi còn là học sinh lớp 6, tôi mơ ước 
được trở thành một hướng dẫn viên du lịch, vì thế, những lúc rảnh rỗi tôi hay đứng 
trước gương, bắt chước các cô hướng dẫn viên, tập giới thiệu về một đồ vật nào đó 
trong gia đình mà tôi yêu thích. Khi ấy, tôi luôn tự nhủ phải giới thiệu sao cho thật 
hay, thật ấn tượng để thu hút được du khách. Vì thế, ngoài việc tập các cử chỉ, nét 
mặt, giọng nói, tôi còn quan sát và tìm hiểu kĩ lưỡng về đồ vật mà tôi muốn giới 
thiệu, lựa chọn những cách diễn đạt, câu từ, hình ảnh mượt mà bóng bẩy, đặc biệt tôi 
chú ý đưa các chi tiết miêu tả về hình dáng, màu sắc, kích thước, đặc điểm, để 
người nghe dễ h́nh dung và có ấn tượng đậm nét về đối tượng. Những lời giới thiệu 
non nớt vụng về khi ấy đã giúp tôi sau này viết văn thuyết minh được hay, sinh sộng, 
hấp dẫn. Sau khi kể chuyện về mình, tôi đặt câu hỏi cho HS: Theo em, câu chuyện cô 
vừa kể có liên quan đến kiểu văn bản nào? (Thuyết minh). Để làm văn thuyết minh 
được hay, đối tượng thuyết minh được nổi bật, gây ấn tượng, chúng ta cần chú ý đến 
yêu tố gì? (Miêu tả). Bài học mới cứ thế được dẫn dắt một cách tự nhiên.
 Ví dụ 2: Bài “Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống”. Một trong 
những mục tiêu của bài là giúp học sinh hiểu nghị luận về một sự việc, hiện tượng 
đời sống là bàn về một sự việc, hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, đáng khen hay 
đáng chê. Tôi thực hiện hoạt động khởi động bằng cách chiếu và cho HS đọc một 
đoạn văn bàn về một hiện tượng nào đó trong học sinh hiện nay (chẳng hạn như hiện 
tượng nói tục) của một học sinh giỏi Văn trong trường. Sau đó hỏi học sinh: Bài văn 
đó bàn về hiện tượng gì? (Hiện tượng nói tục). Hiện tượng đó có trong văn học hay 
 9 3
 Tôi cho HS xem ba bức ảnh trên và hỏi: Em có hiểu biết gì về mỗi bức ảnh 
trên? Có thể có HS biết về cả 3 bức ảnh hoặc biết một, hai bức ảnh nào đó, cũng có 
thể HS không biết về các bức ảnh ấy. Tôi sẽ giải đáp, cung cấp thông tin cho HS về 
các bức ảnh đó.
 Bức ảnh thứ nhất: Em bé Alan Kurdi ba tuổi người Syria, khi cùng gia đình 
chạy trốn khỏi cuộc nội chiến tại Syria đã bị chết đuối trên biển Địa Trung Hải, thi 
thể em dạt vào một bờ biển của Thổ Nhĩ Kỳ (năm 2015).
 Bức ảnh thứ hai: Một em bé Su-đăng (châu Phi) vô cùng gầy yếu, chỉ còn da 
bọc xương, đây là hậu quả thảm hại của nạn đói ở quốc gia này kéo dài trong nhiều 
năm.
 Bức ảnh thứ ba: mang tên “Kền kền chờ đợi” (1993) của một nhiếp ảnh gia 
người Mỹ. Bức ảnh tái hiện hình ảnh một em bé vô cùng ốm yếu gục đầu trên bãi cỏ 
cháy khô, em không đủ sức chống chọi lại với cơn đói nữa; phía sau, một con kền kền 
đói khát đang chực chờ lao vào để thưởng thức em. Tác phẩm này đã phản ánh chân 
thực hậu quả của nạn đói khủng khiếp ở một số quốc gia châu Phi.
 Cuối cùng tôi cho biết những hình ảnh ấn tượng, ám ảnh người xem đó đã phản 
ánh chân thực hậu quả của chiến tranh, xung đột và nạn đói trên thế giới. Xem ảnh 
cùng với lời dẫn của cô, học sinh đã chuẩn bị tâm thế sẵn sàng để khám phá kiến 
thức.
 Ví dụ 2: Bài “Đấu tranh cho một thế giới hòa bình”. Mục tiêu của bài là 
giúp HS hiểu được vấn đề đặt ra trong văn bản: Nguy cơ chiến tranh hạt nhân đang đe 
dọa toàn bộ sự sống trên trái đất, nhiệm vụ cấp bách của toàn thể nhân loại là ngăn 
chặn nguy cơ đó, đấu tranh cho một thế giới hòa bình. Tôi thực hiện hoạt động khởi 
động bằng cách cho xuất hiện con số “4 tấn” và hỏi: Em biết gì về con số này? Hs 
 11