Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy và học Địa lí Lớp 9

 MỤC LỤC 
Mục lục ................................................................................................................. 1 
Đặt vấn đề ............................................................................................................. 3 
I. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 3 
II.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 4 
 1. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 4 
 2. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 
III.Đối tượng nghiên cứu và đối tượng khảo sát thực nghiệm ................................ 4 
 1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................... 4 
 2. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm ................................................................... 4 
IV.Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 5 
V.Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu ....................................................................... 5 
 1. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 5 
 2. Kế hoạch nghiên cứu ..................................................................................... 5 
Chương I: Khai thác và sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí. 
 Lí luận và thực tiễn .............................................................................. 6 
I. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 6 
 1. Một số khái niệm chung ................................................................................ 6 
 2. Ý nghĩa của việc khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy và 
 học Địa lí ở trường THCS ............................................................................ 6 
 2.1. Đặc trưng của môn Địa lí ở trường THCS ............................................... 6 
 2.2.Ý nghĩa của việc khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy 
 và học Địa lí ở trường THCS ................................................................... 7 
 3. Vị tí và mục tiêu của chương trình Địa lí Việt Nam ở lớp 9 THCS ................ 9 
 3.1. Vị trí ....................................................................................................... 9 
 3.2. Mục tiêu ................................................................................................. 9 
 4. Những yêu cầu cơ bản khi khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong 
 dạy học Địa lí ở trường THCS ..................................................................... 10 
 4.1. Cấu trúc của Atlat Địa lí Việt Nam ....................................................... 10 
 4.2. Những yêu cầu cơ bản khi khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam 
 trong dạy học Địa lí ở trường THCS ...................................................... 10 
II. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................... 13 
Chương II: Phương pháp khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy 
 học Địa lí lớp 9 ................................................................................. 15 
I. Phương pháp khai thác, sử dụng bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam ............... 15 
 1. Tiến trình khai thác, sử dụng bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam ................ 15 
 2. Phương pháp sử dụng phối hợp các bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam ...... 20 
 1 ĐẶT VẤN ĐỀ 
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Đảng và Nhà nước ta rất coi trọng công tác giáo dục, coi giáo dục là quốc 
sách hàng đầu. Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 
khóa XI về đồi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo đã xác định mục tiêu của 
giáo dục phổ thông là “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, 
năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp 
cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý 
tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng 
thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, 
khuyến khích học tập suốt đời”. 
 Đồng thời, Nghị quyết cũng chỉ ra giải pháp “tiếp tục đổi mới mạnh mẽ 
phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, 
sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp 
đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích 
tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển 
năng lực” 
 Trong hệ thống giáo dục ở trường THCS, môn Địa lí có vai trò quan trọng 
trong việc hình thành nhân sinh quan và thế giới quan khoa học cho thế hệ trẻ. Môn 
Địa lí bồi dưỡng cho học sinh một khối lượng tri thức phong phú về tự nhiên, kinh 
tế, xã hội và những kĩ năng, kĩ xảo hết sức cần thiết trong cuộc sống, nhất là kĩ 
năng về bản đồ mà không một môn học nào đề cập tới. 
 Atlat Địa lí Việt Nam là tập các bản đồ về tự nhiên, dân cư, kinh tế ngành, 
kinh tế vùng của Việt Nam, chủ yếu được phục vụ cho nghiên cứu, học tập, giảng 
dạy địa lí lớp 8, 9 và 12. 
 Atlat là một phương tiện trực quan, một nguồn tri thức địa lí quan trọng giúp 
giáo viên và học sinh có thể khai thác kiến thức phục vụ cho dạy và học địa lí có 
hiệu quả. Do đó việc hình thành kĩ năng sử dụng Atlat trong học tập Địa lí cho học 
sinh là một nhiệm vụ quan trọng đối với giáo viên Địa lí. 
 Trên thực tế, việc sử dụng Atlat trong dạy học ở trường THPT đã được đẩy 
mạnh và thu được kết quả cao. Tuy nhiên ở cấp THCS, việc sử dụng Atlat Địa lí 
Việt Nam còn rất hạn chế, chưa đem lại kết quả gì đáng kể. 
 Ở nhiều nơi, giáo viên Địa lí cho rằng học sinh THCS còn nhỏ, chưa cần 
thiết phải hình thành kĩ năng này, để học tốt môn Địa lí thì hệ thống các lược đồ có 
trong sách giáo khoa là đủ. Hơn nữa khi học sinh học tiếp lên bậc học THPT cũng 
sẽ được rèn luyện kĩ hơn. Do đó, giáo viên Địa lí THCS đẩy nhiệm vụ rèn luyện kĩ 
năng sử dụng Atlat cho giáo viên Địa lí THPT. 
 Ngay kể cả những tiết học có sử dụng Atlat, nhiều giáo viên chỉ dừng lại ở 
việc thay thế cho các lược đồ trong sách giáo khoa, những bản đồ giấy cồng kềnh. 
Như vậy càng làm cho việc khai thác tri thức từ Atlat của học sinh trở nên phức tạp 
hơn do học sinh THCS chưa có kĩ năng làm việc với Atlat. 
 3 Cơ sở phương pháp luận của đề tài dựa trên những quan điểm, nhận thức của 
chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng và Nhà nước 
ta về công tác giáo dục, đặc biệt là giáo dục Địa lí, đào tạo thế hệ trẻ. Ngoài ra, đề 
tài còn dựa vào quan điểm lý luận dạy học của giáo dục học, tâm lý học, phương 
pháp dạy học địa lý  
 Bên cạnh việc tuân thủ những nguyên tắc trên, tôi sử dụng chủ yếu các 
phương pháp nghiên cứu sau: 
 - Nghiên cứu các nguồn tài liệu về tâm lý học, giáo dục học  đặc biệt là lý 
 luận dạy học bộ môn liên quan đến việc rèn luyện kĩ năng khai thác bản đồ, 
 khai thác Atlat trong dạy học Địa lý. 
 - Tiến hành điều tra, khảo sát thực trạng rèn luyện kĩ năng khai thác, sử dụng 
 Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lý ở trường. 
 - Tìm hiểu, nghiên cứu chương trình SGK Địa lí lớp 9 để xác định vị trí, kiến 
 thức trọng tâm  từ đó đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng khai thác, sử 
 dụng Atlat Địa lí Việt Nam nhằm nâng cao hiệu quả bài học, phát huy tính 
 tích cực của học sinh. 
 - Thực nghiệm sư phạm và rút ra nhận xét, kết luận. 
V. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU 
1. Phạm vi nghiên cứu 
 Đề tài tập trung nghiên cứu các phương pháp rèn luyện kĩ năng khai thác, sử 
dụng Atlat Địa lí Việt Nam để nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí Việt Nam ở lớp 9 
THCS 
2. Kế hoạch nghiên cứu 
 Từ năm học 20010 - 2011 đến nay, tôi và các giáo viên Địa lý đã sử dụng 
Atlat trong việc giảng dạy Địa lí lớp 8,9 tại trường THCS. Qua nhiều năm triển 
khai, tôi đã rút ra quy trình khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam và một số kinh 
nghiệm, giải pháp trong việc rèn luyện kĩ năng khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt 
Nam trong dạy học Địa lí lớp 8,9. Sau đó, tôi tiến hành thực nghiệm quy trình và 
các giải pháp trên tại lớp 9A, 9B từ tháng 8/2015. 
 5 địa lí để ứng xử phù hợp với môi trường tự nhiên, xã hội xung quanh, phù hợp với 
yêu cầu phát triển đất nước và xu thế thời đại. 
 Đồng thời, bộ môn Địa lí còn bồi dưỡng cho học sinh những kĩ năng, kĩ xảo 
hết sức cần thiết trong cuộc sống, đặc biệt là kĩ năng về bản đồ mà không một môn 
học nào đề cập tới. 
2.2. Ý nghĩa của việc khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy và học 
Địa lí ở trường THCS 
 Atlat Địa lí Việt Nam là tập các bản đồ về tự nhiên, dân cư, kinh tế ngành và 
kinh tế các vùng của Việt Nam, chủ yếu phục vụ cho nghiên cứu, học tập, giảng 
dạy địa lí lớp 8, 9 và 12. Atlat Địa lí Việt Nam có kích thước nhỏ gọn, màu sắc đẹp, 
trình bày khoa học và phù hợp với nội dung giảng dạy của giáo viên và học tập của 
học sinh. 
 a. Đối với giáo viên: 
 Atlat Địa lí Việt Nam vừa là nguồn tri thức vừa là phương tiện dạy học trực 
quan nên nó cần thiết cho giáo viên trong tất cả các khâu của quá trình dạy học. 
 Trong khâu chuẩn bị bài giảng, giáo viên dự kiến các bản đồ, số liệu thống 
kê, biểu đồ và tranh ảnh trong Atlat Địa lí Việt Nam có liên quan đến nội dung bài 
giảng để lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp. Trên cơ sở Atlat, giáo viên xây 
dựng hệ thống câu hỏi, các dạng bài tập nhận thức cho học sinh. Đồng thời, giáo 
viên cũng bổ sung, hiệu chỉnh để nội dung của sách giáo khoa và Atlat thống nhất 
với nhau trên cơ sở đảm bảo tính chính xác và khoa học. 
 Trong khâu giảng bài mới, giáo viên sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam để làm 
phương tiện điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh: từ trực quan sinh động 
đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn. Ngoài việc giúp cho học 
sinh khắc sâu những tri thức đã lĩnh hội được, Atlat còn giúp cho giáo viên phát 
triển cho học sinh năng lực quan sát, phân tích tổng hợp để rút ra những kết luận 
cần thiết. Atlat giúp cho GV có thêm điều kiện thuận lợi để trình bày bài giảng một 
cách đơn giản, đầy đủ, sâu sắc, tiết kiệm được thời gian, truyền thụ kiến thức một 
cách sinh động, dễ nhớ, dễ hiểu. Đặc biệt tạo trạng thái tâm lí thoải mái, kích thích 
hứng thú nhận thức của học sinh, làm cho bài học trở nên sinh động và hấp dẫn 
hơn. 
 Giáo viên còn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam để kiểm tra, đánh giá học sinh 
về mức độ nắm vững kiến thức, kĩ năng địa lý. Để đạt được mục tiêu đó, giáo viên 
đưa ra các câu hỏi, bài tập yêu cầu học sinh phải làm việc với Atlat đòi hỏi học sinh 
phải vận dụng kiến thức đã học để hiểu sâu hơn. 
 Giáo viên sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam nhằm củng cố những kiến thức mà 
học sinh tiếp thu được trong giờ học, mở rộng và tạo điều kiện lĩnh hội tài liệu một 
cách sâu sắc hơn. Giáo viên sử dụng các loại bài tập đa dạng làm ở nhà theo các 
nguồn kiến thức sẽ củng cố mối liên hệ giữa công việc làm ở lớp và công việc làm 
ở nhà bằng Atlat sẽ kích thích hứng thú học tập của học sinh dưới sự hướng dẫn 
của giáo viên. 
 7