Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp nhận biết các chất vô cơ

 MỤC LỤC
 Trang
I. PHẦN MỞ ĐẦU...............................................................................................2
 I.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI................................................................................2
 I.2 MỤC TIÊU NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI.......................................................2
 I.3 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................3
 I.4 GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................3
 I.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................3
II. PHẦN NỘI DUNG .........................................................................................4
 II.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ .............................................................4
 II.2 THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ..................................................................4
 II.3 GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP:..........................................................................5
 II.4: HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ( điểm kiểm tra học kỳ I)32
 III: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ........................................................................32
 III.1 Kết luận....................................................................................................32
 III.2 Kiến nghị..................................................................................................32
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................34
 1 nhận thấy trong sách giáo khoa, sách bài tập hầu như không có chuyên đề về 
nhận biết. Nên mục tiêu của tôi khi làm đề tài này là hệ thống lại toàn bộ các dấu 
hiệu nhận biết, các hiện tượng đặc trưng của các chất khi tham gia phản ứng hoá 
học. đồng thời hệ thống lại các chất chỉ thị các thuốc thử để dùng nhận biết các 
chất. Khi đã hệ thống lại toàn bộ dấu hiệu phản ứng đặc trưng thì sắp xếp theo 
từng loại, từng hợp chất thành các bảng để khi tìm để dễ dàng tìm thấy, nhận 
biết và so sánh. 
 Các dạng bài tập của bài toán nhận biết học sinh sẽ dựa vào bảng dấu hiệu, 
phản ứng đặc trưng để tìm ra các cách nhận biết. khi đã có dạng bài tập sẽ tìm ra 
phương pháp giải bài toán đó nhanh nhất và khoa học nhất. 
 - Nhiệm vụ của đề tài: 
 Khảo sát các bài tập lên lớp của học sinh trường THCS Hoàng Hoa Thám
 Thực trạng và phân tích thực trạng
 Đánh gia rút kinh nghiệm
 Đề ra các giải pháp và đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả làm bài tập nhận 
 biết của học sinh
I.3 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
 Các dấu hiệu nhận biết các chât vô cơ và các phương pháp giải các dạng 
bài tập nhận biết.
I.4 GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU
 Để học sinh học giỏi phần nhận biết môn Hoá hơn tôi chọn đề tài nghiên 
cứu giới hạn trong phạm vi học sinh khối 8, 9 trường THCS Nguyễn Lân _ Quận 
Thanh Xuân.
I.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 Nghiên cứu tư liệu và sản phẩm hoạt động sư phạm
 Phương pháp quan sát thực tế: quan sát các cách làm phân biệt của học 
 sinh
 Phương pháp hỏi đáp: trao đổi trực tiếp với giáo viên, học sinh về những 
 vấn đề liên quan đến nội dung đề tài. 
 Phương pháp thống kê, phân tích số liệu 
 3 Thành công: Đa số các em vẫn thích học môn Hoá và cố gắng chăm học 
môn hoá. Học sinh vẫn nhớ được các dấu hiệu nhận biết 1 số chất cơ bản.
 Hạn chế: Nhiều học sinh không thể phân biệt được các dạng bài tập và 
không nhớ nổi các phương pháp giải bài toán. Học sinh thường học rất kém môn 
hoá đặc biệt phần nhận biết do lười học.
 c. Mặt mạnh – mặt yếu
 Mặt mạnh: Các em học sinh đa số đều chăm ngoan và có ý thức học tập. 
Luôn chịu khó học bài cũ, làm bài tập hoá học và đọc trước bài mới. một số em 
còn tham khảo nhiều loại sách và rèn luyện làm bài tập.
 Mặt yếu: Các em chưa biết cách học tập hiệu quả, học tập máy móc không 
tự tìm hiểu nghiên cứu tìm tòi sáng tạo. 
 Học sinh không thể nhớ nổi các phản ứng đặc trưng của vô số chất. 
 d. Các nguyên nhân , các yếu tố tác động
 - Lượng kiến thức môn hoá 8,9 là quá nhiều, thời gian dạy trên lớp đều là 
dạy lý thuyết, hầu như không có tiết luyện tập làm bài tập
 - Hoàn cảnh gia đình một số học sinh còn khó khăn, cha mẹ chưa quan 
tâm đến việc học hành của con
 - Ý thức học tập các em chưa cao
 - Cơ sở vật chất còn thiếu thốn, hoá chất và dụng cụ hiện không đủ .
II.3 GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP:
 a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
 - Đưa ra được các phương pháp giải bài tập nhận biết truyền đạt tới học 
 sinh để khi học sinh gặp bất kỳ bài tập phân biệt nào cũng biết nhận dạng 
 và nhớ phản ứng đặc trưng của các chất để làm. 
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
 Trước tiên phải dạy cho các em biết về : Phương pháp trình bày một lời 
giải về nhận biết
 * Bước 1: Lấy mẫu thử.
 * Bước 2: Chọn thuốc thử (tuỳ thuộc yêu cầu đề bài yêu cầu: Thuốc thử 
tuỳ chọn, hay hạn chế, hay không dùng thuốc thử bên ngoài,...).
* Bước 3: Cho thuốc thử vào mẫu, trình bày hiện tượng quan sát được (mô tả 
hiện tượng) rút ra kết luận đã nhận được hoá chất nào.
 * Bước 4: Viết phương trình phản ứng minh hoạ.
 Ta thấy rằng bước 2 là quan trong nhất học sinh phải xác định được phải 
dùng thuốc thử nào, cách làm nào để phân biệt được. Muốn vậy các em phải 
nắm rõ phản ứng đặc trưng mà các em có thể tìm hiểu qua các bảng mà tôi cung 
cấp sau: 
 5 CuO Rắn màu đen
 Cu(OH)2 Xanh 
 CuCl2, Cu(NO3)2. . Xanh
 .Cu2+ và muối ngậm 
 nước của Cu
 CuSO4 Khan trắng
 CuSO4.5H2O Xanh
 FeCl3 Vàng 
 CrO Rắn đen
 Cr2O3 Rắn xanh thẫm
 AgCl Kết tủa trắng
 AgBr Kết tủa vàng nhạt
 Ag3PO4 Vàng
 Ag2S Màu đen
 HgI2 Đỏ
 CrO3 Rắn đỏ thẫm
 K2MnO4 Màu lục thẫm
 Tóm tắt một số màu giống nhau:
 Trắng: AgCl, BaSO4, PbCl2, NaHCO3, CaCO3,......... 
 Đen: CuS ,FeS ,Fe2S3 ,Ag2S ,PbS ,HgS
BẢNG 2. MỘT SỐ MUỐI KHI ĐỐT THÌ CHÁY VỚI CÁC NGỌN LỬA 
 MÀU KHÁC NHAU
 K+ ngọn lửa màu tím
 Na+ Ngọn lửa màu vàng
 Ca2+ Ngọn lửa màu cam
 Li Ngọn lửa màu lửa đỏ
 Cs Ngọn lửa màu xanh da trời
 Ba2+ Ngọn lửa màu lục vàng
 7 chuyển thành Cu (đỏ) 4NH3 + ZnSO4 → [Zn(NH3)4]SO4
 - dd amoniac có thể hòa tan 2NH3 + AgCl → [Ag(NH3)2]Cl
 Cu(OH)2, Zn(OH)2, AgCl ... 
 (tạo phức với hirđoxit hoặc 
 muối của Cu, Zn, Ag)
5.NO Không màu 
 - sục vào dd FeSO4 20% thì thu NO + FeSO4 (20%) → Fe(NO)(SO4)
 được dd màu đỏ thẩm
 - Khí O2: Hóa nâu khi gặp O2 2NO + O2 → 2NO2 ↑ (màu nâu)
6.NO2 - Hòa tan kim loại hoặc làm quì 2NO2 + H2O + O2 → 2HNO3
 tím hóa đỏ trong nước khi sục 8HNO3 + 3Cu → 3Cu(NO3)3 + 2NO 
 NO2 và O2 vào + 4H2O
 - Làm quì tím ẩm hóa đỏ 3NO2 + H2O -> 2HNO3 + NO
7.CO2 - Dung dịch Ca(OH)2 dư: Làm CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O
 cho nước vôi trong bị vẩn đục
 - đưa que diêm đỏ vào thì que 
 diêm tắt
 t o
8.CO - Làm CuO (đen) thành Cu (đỏ) CuO + CO  Cu + CO2
 Làm vẩn đục dung dịch PbCl2 CO + PbCl2 + H2O → Pb↓ + 2HCl + 
 CO2
9.H2S - mùi trứng ung
 - làm quì tím ẩm hóa đỏ
 - Giấy tẩm Pb(NO3)2: Làm đen H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓ + HNO3
 giấy tẩm 
 -Kết tủa đen với dd Cu(NO)3 Cu(NO)3 + H2S → CuS + 2HNO3 
 - tạo kết tủa vàng với HNO3 3H2S + 2HNO3 (loãng) → 3S↓ + 2NO + 
 (loãng) 4H2O
 SO2 + H2S → 3S↓ + 2H2O
 - Tạo bột màu vàng với dung H2S + 4Br2 + 4H2O →8HBr + H2SO4
 dịch SO2
 - làm mất màu dung dịch Br2 
 hoặc KMnO4
10.O3 - Dung dịch KI: Làm xanh giấy O3 + 2KI + H2O → 2KOH + O2↑ + I2
 tẩm hồ tinh bột
11.H2 - Cháy với ngọn lửa màu xanh 2H2 + O2 → 2H2
 nhạt kèm theo tiếng nổ nhỏ. Cho CuSO4 + nH2O → CuSO4.nH2O
 sản phẩm đi qua CuSO4 rắn 
 9 BẢNG 4.MỘT SỐ PHI KIM
C - cacbon là chất rắn màu đen (trừ C + O2 → CO2↑
(cacbon) kim cương)
 - đốt cháy tạo khí làm đục nước C + 2H2SO4đn → CO2↑ + 2SO2↑ + 
 vôi trong 2H2O
 - tan trong các axit mạnh như 
 H2SO4đn, HNO3 (đặc tạo khí làm C + 4HNO3(đ) →CO2↑ 
 đục nước vôi trong +4NO2↑+2H2O
P - Photpho có 2 loại: photpho đỏ 
(photpho) và photpho trắng
 - Đốt cháy tạo ra P2O5 tan trong 4P + 5O2 → 2P2O5
 nước thành dd làm đỏ quì tím P2O5 + 3H2O → 2H3PO4
 - tan trong các axit mạnh như 2P + 5H2SO4 đn → 5SO2↑ + 2H3PO4 
 H2SO4đn, HNO3 (đặc) + 2H2O
 P + 5HNO3. (đặc) → H3PO4 + 
 5NO2↑ + H2O
I2 (iot) - iot là chất rắn màu tím nhạt
 - khi đun nóng, iốt thăng hoa tạo 
 hơi màu tím
 - Iot tạo thành với hồ tinh bột 
 một chất có màu xanh
 BẢNG 5. MỘT SỐ KIM LOẠI
Na, K, + H2O → tan + dd trong + H2
Ba + đốt cháy, quan sát màu ngọn K: Ngọn lửa màu tím
Kim loại lửa Ba: Ngọn lửa màu lục
kiềm Na : Ngọn lửa màu vàng
Ca + H2O → tan + dd đục + H2
 + đốt cháy, quan sát màu ngọn Cháy với ngọ lửa màu đỏ
 lửa
- Al, Zn, + dd kiềm (thổ) NaOH, → tan + H2
Cr Ba(OH)2 2Al +2NaOH + H2O -> 2NaAlO2 + H2
(lưỡng Zn + 2NaOH -> Na2ZnO + H2
tính) → Al không tan, Zn tan → NO2↑ có 
Phân biết màu nâu 
Al và + HNO3 (đặc nguội), CuO để Zn + 4HNO3 -> Zn(NO3)2 + 2NO2 
 11 CuO + dd axit HCl, HNO3, H2SO4 Tạo dd màu xanh
 loãng CuO + 2HCl -> CuCl2 + H2O
Ag2O Dd HCl đun nóng → AgCl ↓ trắng
 Ag2O + 2HCl -> AgCl2 + H2O
MnO2 + dd HCl đun nóng → Cl2 ↑ màu vàng lục
 MnO2 + 4HCl -> MnCl2 + Cl2 + 2H2O
 BẢNG 7. CÁC DUNG DỊCH MUỐI ( NHẬN BIẾT GỐC AXIT)
 + AgNO3 → AgCl ↓ trắng
Cl- 
- gốc Br- + Cl2 → Br2 lỏng màu đỏ nâu
 + AgNO3 Cl2 + 2 Br- -> 2Cl- + Br2
 → AgBr↓ vàng nhạt
I- + Br2, Cl2 + hồ tinh bột → dd có màu xanh 
 Cl2 + 2I- -> 2Cl- + I2
 + AgNO3 →AgI↓ vàng đậm
 2-
S + Cd(NO3)2, Pb(NO3)2 → CdS↓ vàng, PbS↓ đen
 S2- + Pb2+ -> PbS 
 2-
SO4 + dd BaCl2 , Ba( NO3)2 Kết tủa màu trắng
 2-
SO3 + dd axit mạnh H2SO4, HCl, → SO2 mùi hắc, làm mất màu dung 
 HNO3 dịch Brom
 2- +
 SO3 + 2H -> SO2 + H2O
 2+
- gốc + dd Ba → CO2 ↑ làm đục nước vôi trong
 2-
CO3 + dd axit mạnh → BaCO3↓, CaCO3↓ trắng
 2+ 2+
 + Ba , Ca CO2 + Ca(OH)2 -> CaCO3 + H2O
- gốc + dd AgNO3 → Ag3PO4↓ vàng
 3- 3- + 
PO4 PO4 + 3Ag -> Ag3PO4
- gốc + H2SO4 đặc + Cu Khí màu nâu bay ra : NO2
 -
NO3 dung dịch có màu xanh lam
 - + 2+
 Cu + 2NO3 + 4H -> Cu + 2NO2 
 + 2 H2O
 0
- gốc + H2SO4 (loãng), t → tạo khí NO, hóa nâu ngoài không 
 -
NO2 khí (NO2)
 13