Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học môn Vật lý trong các giờ lên lớp

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC MÔN VẬT LÝ
 TRONG CÁC GIỜ LÊN LỚP
 A.ĐẶT VẤN ĐỀ
 Như chúng ta đã biết vật lý là bộ môn khoa học thực nghiệm với 
phương pháp nghiên cứu là đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu 
tượng.Mọi kết luận của nó đều rút ra được nhờ thực tiễn và kiểm chứng bằng 
quan sát và thí nghiệm. Chính vì vậy trong các giờ dạy vật lý cần phải có thiết 
bị dạy học để khơi dạy và phát triển năng lực tư duy khả năng tự học, hình 
thành cho các em biết rõ phương pháp học và nghiên cứu bộ môn.
 Đối với tình hình thực tế của việc đổi mới phương pháp dạy học và thay 
sách giáo khoa cho các lớp 6,7,8,9 với bộ môn vật lý: Thiết bị dạy học có đủ 
cho giáo viên và học sinh làm việc:Song vấn đề đặt ra là sử dụng các thiết bị 
đó như thế nào? và làm thế nào để các em có thể tự tay thực hành thành công 
các thí nghiệm đó dưới sự chỉ đạo của giáo viên từ đó tìm ra kiến thức của bài 
học các em áp dụng kiến thức đó vào cuộc sống nhằm đạt kết quả cao đó là 
vấn đề mà mỗi giáo viên dạy vật lý đều phải quan tâm.
 Mở rộng ra qua tìm hiểu về các kỳ thi Vật lý Olympic Quốc tế chúng ta 
bắt được một thực trạng ở thí sinh Việt Nam là: Điểm lý thuyết thường cao 
nhưng điểm thực hành còn thấp so với các nước bạn.....và thực tế học sinh 
THCS các em còn đang ở độ tuổi thiếu niên nên còn nô nghịch nhiều, các em 
 1 trực quan sinh động thông qua các bài học có các thiết bị dạy học,vì vậy phải 
sử dụng các thiết bị dạy học như thế nào cho hiệu quả.
 2. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào?
 Sử dụng thiết bị dạy học đặc biệt cho thí nghiệm vật lý cần làm sống lại 
trước mắt học sinh các hiện tượng vật lý cần nghiên cứu. Từ đó gây được 
hứng thú khám phá tìm tòi để dẫn đến hình thành lĩnh hội kiến thức mới.Do 
vậy 
 I Đối với Giáo viên.
-Cần tham gia đầy đủ tất cả các đợt học bồi dưỡng do Phòng và Sở tổ chức để 
nắm bắt được tình hình chỉ đạo chung từ đó lập ra kế hoạch giảng dạy và kế 
hoạc sử dụng thiết bị dạy học từ đầu năm sao cho phù hợp với từng chương 
trình, từng bài.
-Giáo viên phải đọc trước nội dung các bài trong chương trình sách giáo khoa 
để nắm bắt được mục tiêu của từng bài cụ thể là với bài này thì thiết bị dạy 
học phục vụ cho thí nghiệm biểu diễn của giáo viên hay thí nghiệm thực hành 
cho học sinh để từ đó kết hợp với đồng chí phụ trách thiết bị chuẩn bị đầy đủ 
và phù hợp cho tiết học.Sau đó nhất thiết giáo viên phải làm trước các thí 
nghiệm đó để xem mức độ thành công của từng thí nghiệm mà có tính điều 
chỉnh kịp thời để phục vụ tốt cho bài dạy, giáoviên chỉ tiến hành các thí 
nghiệm hoặc giao các thí nghiệm cho học sinh làm nếu các thí nghiệm đó 
phải chắc chắn thành công có như vậy mới đem lại niềm tin vào khao học của 
học sinh.Do chương trình Vật lý THCS thì thiết bị dạy học chủ yếu dùng cho 
hai loại bài đó là: Thiết bị dùng cho bài dạy các thí nghiệm biểu diễn của giáo 
viên và thí nghiệm thực hành của học sinh hoặc cả hai.
 3 Học sinh: Phát hiện được bây giờ ta nhìn thấy đầu dưới của chiếc đũa.
Giáo viên: Vậy để giải thích được hiện tượng trên ta cùng vào bài hôm nay...
Nhìn chung với tất cả các thí nghiệm: Đặt vấn đề, thí nghiệm kiểm chứng, thí 
nghiệm chứng minh trong nội dung thí nghiệm biểu diễn của giáo viên để đạt 
được hiệu quả cao các giáo viên phải tiến hành theo những bước sau.
 1. Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm
Chú ý: Mỗi nhóm cần có đủ cả ba đối tượng học sinh và số thành viên trong 
các nhóm không được quá nhiều nhằm tạo điều kiện cho các em có thời gian 
tranh luận với nhau về kết quả thí nghiệm của giáo viên
 2. Giáo viên nêu rõ mục đích của thí nghiệm
-Với các thí nghiệm đơn giản giáo viên có thể cho học sinh đọc sách giáo khoa 
thảo luận và nêu ra mục tiêu của thí nghiệm đó song giáo viên nhấn mạnh lại.
-Nếu các thí nghiệm khó và phức tạp thì giáo viên nên chia thành nhiều bước 
nhỏ và nêu mục tiêu của từng bước trong thí nghiệm
Lưu ý: Giáo viên cần phải xác định đúng và đủ mục tiêu của thí nghiệm vì nó 
có liên quan trực tiếp đến nội dung của bài học
 3. Giới thiệu dụng cụ và cách tiến hành thí nghiệm:
 + Phần giới thiệu dụng cụ thí nghiệm:
Yêu cầu giáo viên cần nêu đầy đủ các dụng cụ có trong thí nghiệm.
Cụ thể là: Tên gọi, đặc điểm mềm, dẻo, đàn hồi, chịu nhiệt, chịu lực... nhằm 
giúp các em hiểu được tác dụng của mỗi đồ dùng và sử dụng các thiết bị trên 
được hiệu quả và an toàn.
Cụ thể như: Với các cốc đốt thì trước hết phải hướng dẫn các em là khi đốt 
cần phải hơ lửa xung quanh để tránh vỡ, hoặc nhẹ tay với các đồ dùng bằng 
sứ, thủy tinh hoặc cần thực hiện các biện pháp an toàn khi học phần điện học 
và điện từ học ở lớp 9
 5 -Giáo viên có thể đặt các câu hỏi khắc sâu về các tình huống trong thí nghiệm 
nhằm tạo cho học sinh những tình huống có vấn đề để các em cùng suy nghĩ 
tháo gỡ từ đó các em hiểu sâu hơn về thí nghiệm đang làm.
Ví dụ: ở bài"Tính chất ảnh tạo bởi gương phẳng" giáo viên sau khi làm xong 
thí nghiệm thì có thể đặt câu hỏi như sau: Tại sao phải chọn hai quả pin hoặc 
hai viên phấn giống nhau? Liệu có thể chọn hai viên phấn hoặc hai quả pin 
khác nhau được không?
Hoặc ở bài"ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ" với phần cách vẽ ảnh 
giáo viên có thể cho học sinh đề ra phương án thí nghiệm kiểm tra cách vẽ các 
tia sáng đó.
-Tùy theo từng bài mà giáo viên có thể nêu thêm thí nghiệm thay thế hoặc 
cho học sinh tự nghĩ ra thí nghiệm thay thế khác để cho bài học phong phú đa 
dạng nhằm phát triển được vốn hiểu biết của học sinh.Nhưng các thí nghiệm 
thay thế đó đòi hỏi phải đảm bảo đúng và chính xác mục tiêu của thí nghiệm.
Ví dụ ở bài"Lực đẩy Acsimet" trong chương trình Vật lý lớp 8 ta có thể thay 
thế thí nghiệm trong sách giáo khoa bằng thí nghiệm sau:(thí nghiệm được mô 
tả trên hình vẽ)
 Hình a
 7 -Hoặc ở thí nghiệm quan sát các tia sáng chuyền qua thấu kính hội tụ và thấu 
kính phân kỳ để quan sát rõ hơn các tia sáng thì giáo viên có thể cho thêm ít 
khói hương vào sẽ có kết quả tốt hơn...
 +Chỉ bày ra trước mắt học sinh những dụng cụ cần thiết để minh họa 
hoặc làm thí nghiệm không được bày la liệt trước mắt học sinh những dụng 
cụ đã dùng xong hoặc chưa dùng tới nhằm tránh trường hợp học sinh không 
tập chung vào thí nghiệm của giáo viên.
 +Các thiết bị dùng để tiến hành trong bài yêu cầu cần phải được kiểm 
tra và làm trước từ 4 ngày trở nên để đảm bảo giờ thực hành thành công và 
gây được niềm tin vào khoa học ở học sinh
 + Khi các thí nghiệm xảy ra nhanh giáo viên cần lặp lại thí nghiệm để 
học sinh có thể theo dõi được
Ví dụ như:Thí nghiệm phần nhiệt học ở lớp 6 với bài sự nở vì nhiệt của chất 
lỏng hoặc chất khí giáo viên cần đổ nước nóng khoảng 50oc và đổ từ từ thì học 
sinh có thể quan sát tốt hiện tượng nở vì nhiệt của chất lỏng...có như vậy mới 
tạo điều kiện cho học sinh quan sát tốt hiện tượng cần nghiên cứu nhằm giúp 
các em rút ra các nhận xét và kết luận đúng.
 6. Sử lý các hiện tượng và kết quả thí nghiệm
Sau khi tiến hành thí nghiệm xong giáo viên treo bảng phụ để cho các nhóm 
lần lượt báo cáo hiện tượng hoặc kết quả thí nghiệm mà học sinh thu thập 
được qua thí nghiệm của giáo viên.
Sau đó dựa vào bảng kết quả của giáo viên giáo viên hướng dẫn học sinh phân 
tích kết quả thí nghiệm và rút ra kết luận.
Chú ý: Trong phần này nếu kết quả thí nghiệm có sự sai số nhỏ thì giáo viên 
phải giải thích thật rõ cho các em để gây được niềm tin của học sinh vào thí 
nghiệm .
 9 Để thực hiện dạy tốt được loại bài này thì trước hết giáo viên phải hiểu được 
thế nào là thí nghiệm thực hành của hoc sinh, cách tổ chức như thế nào và tác 
dụng của nó ra sao?
 + Thí nghiệm thực hành vật lý: Là thí nghiệm do học sinh tiến hành 
dưới sự chỉ dẫn của giáo viên để từ đó khám phá kiến thức của bài và nắm bắt 
kiến thức đó.
 +Thí nghiệm thực hành có tác dụng:Giúp học sinh nắm vững hơn nội 
dung môn Vật lý vì thí nghiệm thực hành thì học sinh được tự tay gây ra hiện 
tượng vật lý, đo lương các đại lượng, tìm ra quy luật, hiện tượng hoặc kiểm tra 
lại định luật, hiện tượng, do đó học sinh sẽ tăng cường chú ý hơn, tin tưởng 
hơn và hiểu vấn đề một cách cụ thể và sâu sắc hơn.
-Thí nghiệm thực hành rèn luyện cho học sinh kỹ năng kỹ xảo sử dụng những 
dụng cụ đo lường cơ bản như thước, cân, lực kế, ampe kế, vôn kế... do đó có 
tác dụng rất lớn trong việc giáo dục kỹ thuật tổng hợp đối với học sinh.
-Thí nghiệm thực hành tạo điều kiện cho học sinh tự lực quan sát, phân tích, 
phán đoán để đi đến kết luận, do đó có tác dụng lớn trong việc phát triển năng 
lực tư duy của học sinh và giúp các em làm quen với phương pháp nghiên cứu 
khoa học vật lý.
-Thí nghiệm thực hành còn kích thích ở học sinh óc tò mò khoa học, lòng ham 
muốn học vật lý, lòng ham muốn vận dụng kiến thức vật lý vào đời sống và 
rèn luyện cho học sinh ý thức tổ chức, ý thức làm việc có kế hoạch, ý thức bảo 
vệ của công.
-Vì thí nghiệm thực hành có tác dụng rất lớn như đã phân tích ở trên nên với 
giáo viên dạy vật lý để tổ chức thành công được loại bài này thông qua các 
thiết bị dạy học thì cần phải thực hiện các công việc sau:
 11 -Các nhóm đều phải có cả ba đối tượng học sinh để các em giúp đỡ lẫn nhau 
trong quá trình tiến hành thí nghiệm thảo luận đưa ra nhận xét.
 2 Cho học sinh cả lớp đọc hướng dẫn thí nghiệm trong sách giáo khoa 
nhằm giúp các em nắm bắt được phần nào mục đích của thí nghiệm, cách tiến 
hành thí nghiệm. Trong phần này giáo viên có thể phát phiếu học tập cho các 
nhóm để các em nêu dự đoán về mục đích của thí nghiệm hoặc dự đoán các 
hiện tượng có thể xảy ra khi tiến hành thí nghiệm theo hướng dẫn của sách 
giáo khoa. Nhằm tạo cho các em có cảm giác, hứng thú muốn tiến hành các thí 
nghiệm đó ngay để kiểm tra nhận xét lý thú trên.
 3 Giáo viên nêu mục đích của thí nghiệm cho học sinh nắm chắc để tiến 
hành thí nghiệm theo đúng hướng với các thí nghiệm dễ có thể cho học sinh 
thảo luận nêu nên mục đích thí nghiệm sau đó giáo viên chốt lại.
 4 Giới thiệu dụng cụ và cách bố trí thí nghiệm
-Với dụng cụ thí nghiệm thì giáo viên cũng cần nêu rõ như phần dụng cụ ở thí 
nghiệm biểu diễn của giáo viên như đã phân tích.
-Cách bố trí thí nghiệm có thể tiến hành như phần chuẩn bị nêu trên.
 5 Tiến hành thí nghiệm:
-Nếu thí nghiệm nào khó thì giáo viên có thể làm thao tác trước cho các nhóm
Giáo viên: Cho các nhóm làm thí nghiệm theo kế hoạch đã vạch các nhóm ghi 
nhanh những số liệu, hiện tượng quan sát vào một bảng thống kê(mẫu báo cáo 
thí nghiệm).
-Khi tiến hành thí nghiệm giáo viên cần theo dõi uốn nắn sai sót nếu có cho 
các em và đảm bảo cho mọi học sinh trong các nhóm đều được làm thí 
nghiệm, quan sát, nhận xét, thảo luận.Nếu các nhóm khi làm thí nghiệm có 
gặp khó khăn nào đó thì giáo viên yêu cầu toàn bộ lớp tạm ngừng và hướng 
dẫn bổ sung thêm: Như giáo viên có thể trực tiếp làm lại thí nghiệm đó cho 
 13 * Cách sử dụng: Dùng tay quay dây thì thanh tre chuyển động và tự 
phát ra âm.Tùy theo mức độ quay nhanh hay chậm mà âm phát ra nhanh hay 
thấp
 *Lưu ý trong phần này để sử lý sai số trong các thí nghiệm chúng ta 
cần lưu ý thường bắt gập học sinh sai ở những nguyên nhân sau:
 * Cách đặt mắt đọc kết quả chưa đúng, hoặc cách đặt các thiết bị đo 
chưa đúng.
Ví dụ: Cách đặt mắt và bình chia độ ở vật lý lớp 6 hoặc ở bài"hiện tượng 
khúc xạ ánh sáng" các học sinh thường đặt mắt nhìn ở các góc độ khác nhau 
nên có thể dẫn đến các kết quả không theo mong đợi.
-Do cách bố trí thí nghiệm chưa đúng, cẩu thả cũng là nguyên nhân dẫn đến 
kết quả có sai số lớn hoặc không thành công.
-Do chưa chú ý nghe hướng dẫn tiến hành thí nghiệm của giáo viên hoặc ở 
sách giáo khoa cũng như chưa nắm bắt được mục tiêu của thí nghiệm hoặc 
chưa hiẻu rõ tính chất lý, hóa của các thiết bị.
-Với các nguyên nhân dẫn đến kết quả thí nghiệm có sai số như đã nêu thì 
giáo viên phải bám sát vào đó để giúp đỡ các em sửa chữa có như vậy mới 
giúp học sinh tin tưởng vào khoa học và có ý thức, kinh nghiệm hơn khi sử lý 
các kết quả thí nghiệm.
 *Với người phụ trách thiết bị dạy học:
-Cần kết hợp chặt chẽ với giáo viên vật lý để lập kế hoạch sử dụng thiết bị dạy 
học và cùng làm trước các thí nghiệm theo từng bài của chương trình.
-Cùng giáo viên dạy vận chuyển đồ dùng lên lớp khi chưa có phòng học bộ 
môn. Có thể trực tiếp hướng dẫn học sinh cùng với giáo viên dạy để quản lý 
học sinh một cách chặt chẽ hơn.
 15