Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa lí Việt Nam

 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 A. MỞ ĐẦU
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI :
 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
 Môi trường là không gian sinh sống của con người và sinh vật, là nơi chứa 
đựng các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người và 
cũng là nơi phân hủy các chất thải do con người tạo ra... Không chỉ thế, môi trường 
còn là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển, lao động và nghỉ ngơi, hưởng thụ của 
con người. Nói cách khác, không có môi trường sẽ không tồn tại sự sống trên Trái 
đất. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng về kinh tế- xã hội đã làm cho môi trường 
bị xuống cấp, nhiều nơi bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và 
đời sống của người dân, những hiểm họa suy thoái môi trường đang ngày càng đe 
dọa cuộc sống của loài người trên trái đất.
 Xuất phát từ tầm quan trọng của công tác giáo dục bảo vệ môi trường, trước 
những thực trạng của vấn đề môi trường đang diễn ra trên thế giới, trong cả nước 
cũng như tại địa phương. Nhất là, sự phát triển kinh tế chưa đảm bảo với việc bảo 
vệ môi trường. Vì vậy, môi trường Việt Nam đã xuống cấp, nhiều nơi môi trường 
đã bị ô nhiễm nghiêm trọng. Đảng và nhà nước đã đề ra nhiều chủ trương, biện 
pháp nhằm giải quyết các vấn đề về môi trường. Hoạt động bảo vệ môi trường 
được các cấp, các ngành và đông đảo tầng lớp nhân dân quan tâm và bước đầu thu 
được một số kết quả đáng khích lệ. Trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo 
về việc triển khai xây dựng bộ tài liệu tích hợp giáo dục môi trường trong các môn 
học ở các cấp học là cần thiết nhất, hữu hiệu nhất. Vì ở nước ta hiện nay có khoảng 
hàng chục triệu học sinh, sinh viên các cấp và hàng triệu GV - cán bộ quản lí , cán 
bộ giảng dạy. Đây là một lực lượng khá hùng hậu. Vì vậy việc trang bị kiến thức về 
môi trường, kĩ năng bảo vệ môi trường cho tầng lớp học sinh - sinh viên, các nhà 
làm công tác giáo dục là cách nhanh nhất làm cho gần một phần ba dân số hiểu biết 
về môi trường. Là nền tảng của nền giáo dục quốc dân, lực lượng học sinh trong hệ 
thống giáo dục phổ thông, giữ vai trò hết sức quan trọng trong việc hình thành nhân 
 1 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 Theo báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam năm 2001: Trong thời gian gần 
đây, ở Việt Nam đã xẩy ra tình trạng khan hiếm nước. Nhiều nơi thuộc Trung Bộ 
đã có biểu hiện tình trạng hoang mạc hóa, vùng ven biển có quá trình mặn hóa và 
muối hóa. Ở các tỉnh Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và một số vùng 
khác đã xẩy ra tình trạng căng thẳng về nước. Các thành phố như Hà Nội, thành 
phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Việt trì , Biên Hòanước đã bị ô nhiễm tới mức 
nghiêm trọng. Môi trường nước ở một số dòng sông như sông Cầu, sông Tô Lịch, 
sông Nhuệ...( ở Bắc Bộ), sông Thị Vải, sông Sài Gòn, sông Vàm Cỏ Đông...(ở 
Đông Nam Bộ) đã bị ô nhiễm nặng. Nguồn nước ngọt cho sản xuất và sinh hoạt của 
con người ngày càng cạn dần. Không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới tình trạng 
thiếu ngọt cũng xẩy ra nghiêm trọng. Vì thế năm 2003 Liên Hợp Quốc chọn là năm 
quốc tế về nước ngọt bởi: Nước- Hai tỉ người đang khát. Tất cả mọi người hãy 
hành động để bảo vệ nước, nguồn sống trên trái đất. 
 Người dân đang sống trong cảnh thiếu nước trầm trọng
 * Tài nguyên rừng:
 Rừng là nguồn tài nguyên quí giá của nước ta. Rừng có vai trò điều hòa khí 
hậu, bảo vệ đất, giữ nước ngầm và là nơi lưu giữ các nguồn gen quí giá. Tuy nhiên, 
độ che phủ rừng của nước ta trong thời gian dài có xu hướng giảm, nhiều khu rừng 
 3 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 Thông tin mới nhất đáng lưu ý và lo ngại trong bản tin thời sự của VTV 
ngày 24-4-2017: Vụ khai thác gỗ trái phép đặc biệt nghiêm trọng ở Thanh Hóa
 “Theo ghi nhận của phóng viên VTV24, cách đường biên giới Việt - Lào chỉ 
vài cây số, bản Yên - xã Mường Mìn nhiều ngày nay không còn yên bình như tên 
gọi vốn có.Từ những cánh rừng ven bản, tiếng máy cưa xẻ gỗ ầm ĩ suốt ngày đêm”.
 Kẻ thù của rừng xanh
 Trong vai những công nhân đi khảo sát vị trí lắp đặt anten viễn thông, phóng 
viên đã thâm nhập vào cánh rừng gần bản, nơi đang hình thành cả một công trường 
khai thác gỗ. Những khúc gỗ lớn có chiều dài 2m, đường kính trung bình từ 40cm 
trở lên được xếp la liệt dọc lối đi vào rừng.Những dấu vết, vật dụng của các đối 
tượng khai thác gỗ để lại cho thấy họ mới rời khỏi đây không lâu.Càng vào sâu 
trong rừng, gỗ càng nhiều, những thân cây lớn mọc ngay ven đường cũng bị chặt hạ 
và khai thác ngay tại chỗ. Bằng cách đếm số vòng gỗ tại vị trí thân cây bị cắt 
ngang, người ta có thể tính toán tương đối chính xác tuổi của những cây gỗ này.
 5 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 * Về chất thải: 
 Cùng với sự phát triển của nền kinh tế và đời sống ngày càng đi lên, lượng chất 
thải cũng ngày càng nhiều hơn. Sự gia tăng dân số, tình hình đô thị hóa nhanh 
chóng đã làm tăng lượng rác thải. Cụ thể lượng phát sinh chất thải rắn ở Việt Nam 
lên đến hơn 15 triệu tấn mỗi năm, tăng trung bình hằng năm là 15%. Trong đó chất 
thải sinh hoạt hơn 6 triệu tấn ( ở các khu đô thị). Chất thải công nghiệp phát sinh 
chiếm khoảng 20% tổng lượng chất thải. chất thải công nghiệp phát sinh từ các 
làng nghề ở vùng nông thôn chủ yếu tập trung ở miền Bắc. Khoảng 1.450 làng 
nghề phân bố ở các vùng nông thôn trên toàn quốc, mỗi năm thải ra khoảng 
774.000 tấn chất thải công nghiệp
 Theo ước tính, lượng chất thải sẽ tăng lên đáng kể. Trong đó lượng chất thải 
sinh hoạt sẽ tăng 60%, chất thải công nghiệp tăng 50%, chất thải nguy hại tăng 3 
lần, các số liệu thống kê trên tính đến năm 2010. ( Nguồn: báo cáo diễn biến môi 
trường Việt Nam năm 2004. Bộ Tài nguyên và Môi trường).
 Bên cạnh những thực trạng về môi trường mang tầm cỡ quốc gia, thì ở tại địa 
phương nơi các em đang sinh sống vấn đề môi trường cũng đang đến hồi báo động. 
Đặc biệt là ở những nơi đông dân cư qua lại như nơi họp chợ, rãnh, cống thoát 
nước Mặc dù đã có đội vệ sinh môi trường thường xuyên dọn dẹp song do ý thức 
của người dân chưa tự giác đối với cộng đồng, chỉ biết sạch trong nhà mình còn ở 
ngoài đường phố thì không được quan tâm. Ngoài ra cơ sở hạ tầng cũng chưa đáp 
ứng yêu cầu, như nơi đổ rác cũng như nơi xử lí rác thải chưa đảm bảo kĩ thuật gây 
nên hiện tượng ô nhiễm. Ngay trong trường học, mặc dù được quán triệt, nhắc nhở 
thường xuyên của BGH nhà trường cũng như tổng phụ trách đội và hàng ngày ban 
lao động đều phân công luân phiên lớp, trực tiếp lao động dọn vệ sinh. Thế nhưng 
do ý thức chưa tự giác của một số học sinh nên ở trong sân trường , hành lang các 
dãy phòng học cũng như trong lớp học vẫn thấy sự xuất hiện của rác thải. 
 7 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 Đây chính là bức thông điệp không chỉ riêng cho một cá nhân mà là trách 
nhiệm của toàn xã hội. Giáo dục bảo vệ môi trường là vấn đề có tính chiến lược của 
mỗi quốc gia và toàn cầu. Bảo vệ môi trường vì sự phát triển bền vững của đất 
nước.
 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy - học Địa Lí” giúp cho giáo viên, học 
sinh yêu thích môn Địa Lí và nâng cao hiểu biết về tầm quan trọng của môi trường, 
có phương pháp dạy học mới để thực hiện mục tiêu bài học và đưa chất lượng dạy 
học bộ môn đạt hiệu quả cao, góp phần chung tay bảo vệ môi trường.
 III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
 Do xuất phát từ thực tế dạy và học Địa Lí Việt Nam nên đề tài này tôi nghiên 
cứu ở học sinh lớp 8A, 8B, 8C, 9A, 9B trường tôi. 
 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
 Để thực hiện và hoàn thành đề tài trên tôi sử dụng một số phương pháp sau:
 - Phương pháp khai thác tranh ảnh và tư liệu địa lí
 - Phương pháp thảo luận nhóm
 9 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
công tác bảo vệ môi trường trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa 
đất nước; 
 Quyết định số 1363/ QĐ- TTg ngày 17 tháng 10 năm 2001 của Thủ tướng 
Chính phủ về việc phê duyệt đề án: “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ 
thống giáo dục quốc dân” và Quyết định số 256/2003/QĐ-TTg ngày 02 tháng 12 
năm 2003của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược bảo vệ môi 
trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 đã tạo cơ sở pháp lí 
vững chắc cho những nỗ lực và quyết tâm bảo vệ môi trường theo định hướng phát 
triển một tương lai bền vững của đất nước.
 Cụ thể hóa và triển khai thực hiện các chủ trương của Đảng và Nhà nước, ngày 
31 tháng 1 năm 2005, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra chỉ thị về việc tăng 
cường công tác giáo dục bảo vệ môi trường, xác định nhiệm vụ trọng tâm đến 2010 
và các năm tiếp theo cho giáo dục phổ thông là trang bị cho học sinh kiến thức, kĩ 
năng về môi trường và bảo vệ môi trường bằng hình thức phù hợp trong các môn 
học và thông qua các hoạt động ngoại khóa, xây dựng mô hình nhà trường xanh- 
sạch- đẹp phù hợp với các vùng, miền.
 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU:
 1. THỰC TRẠNG DẠY - HỌC ĐỊA LÍ THEO PHƯƠNG PHÁP TÍCH 
HỢP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG Ở HUYỆN BA VÌ:
 Qua nắm bắt tình hình và trao đổi với bạn bè đồng nghiệp về việc giảng dạy 
Địa Lí có liên quan đến tích hợp bảo vệ môi trường bản thân tôi nhận thấy.
 a. Về ưu điểm: 
 Các giáo viên đã chú ý đưa vấn đề giáo dục môi trường vào trong bài soạn, 
các phương tiện để giáo dục nhiều hơn đó là qua thông tin đại chúng, sách báo, 
tranh ảnh Đặc biệt là sự quan tâm của ngành, của nhà trường trong việc tích 
hợp vấn đề môi trường vào chương trình.
 b. Về nhược điểm: 
 11 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
 “Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam” là lồng 
ghép các kiến thức từ môi trường thực tế vào chương trình dạy học Địa Lí Việt 
Nam nhằm giúp học sinh có kiến thức về môi trường, hình thành tình yêu thiên 
nhiên, bồi dưỡng cảm xúc, xây dựng cái thiện trong mỗi con người học sinh.Từ đó 
tạo ra thói quen, hành vi ứng xử văn minh, lịch sự với môi trường và có ý thức bảo 
vệ môi trường. 
 2. NGHUYÊN TẮC, PHƯƠNG THỨC, PHƯƠNG PHÁP TÍCH HỢP 
GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ VIỆT 
NAM
 a. Nguyên tắc: 
 Giáo dục bảo vệ môi trường là một lĩnh vực giáo dục liên ngành, tích hợp vào 
các môn và các hoạt động. Giáo dục bảo vệ môi trường không phải là ghép thêm 
vào chương trình giáo dục như là một bộ môn riêng biệt hay một chủ đề nghiên cứu 
mà nó là một hướng hội nhập vào chương trình. Giáo dục môi trường là cách tiếp 
cận xuyên bộ môn. Vì thế cần xác định mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo 
dục bảo vệ môi trường phải phù hợp với mục tiêu đào tạo của từng cấp học, lớp học 
và từng độ tuổi.
 Giáo dục bảo vệ môi trường phải trang bị cho học sinh một hệ thống kiến thức 
tương đối đầy đủ về môi trường và kĩ năng bảo vệ môi trường, phù hợp với tâm lí 
lửa tuổi.
 Nội dung giáo dục bảo vệ môi trường phải chú ý khai thác tình hình thực tế 
môi trường của từng địa phương và từng mục tiêu về kiến thức- kĩ năng của từng 
bài học.
 Nội dung và phương pháp giáo dục bảo vệ môi trường phải chú trọng thực 
hành, hình thành các kĩ năng, phương pháp hành động cụ thể để học sinh có thể 
tham gia có hiệu quả vào các hoạt động bảo vệ môi trường của địa phương, của đất 
nước, phù hợp với độ tuổi.
 13 “Tích hợp bảo vệ môi trường trong dạy học Địa Lí Việt Nam”
điều kiện cho các em có thái độ, hành vi đúng trong việc không làm cho nguồn 
nước bị ô nhiễm và phản đối các hành vi làm ô nhiễm nguồn nước sông, hồ, biển 
khi các em có dịp đi tắm biển cùng gia đình.( HS quan sát qua tranh ảnh minh 
họa) 
 Ngoài các hoạt động trong lớp học, thì các hoạt giáo dục bảo vệ môi trường còn 
được tích ngoài lớp học như câu lạc bộ về môi trường theo từng chủ đề cụ thể, hoặc 
nói chuyện chuyên đề về tác động của sự nóng lên toàn cầu, sản xuất sạch
 c. Các phương pháp tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường: 
 Phương pháp tích hợp giáo dục môi trường trong môn Địa lí về cơ bản là những 
phương pháp thường được sử dụng để dạy môn học. Tuy nhiên, trong các phương 
pháp đó có một số phương pháp có nhiều khả năng giáo dục môi trường một cách 
hiệu quả cần quan tâm, đó là những phương pháp đòi hỏi học sinh phải bộc lộ được 
nhận thức, quan điểm, ý thức, thái độ, đưa ra được những giải pháp trước các vấn 
đề của môi trường. Ví dụ như phương pháp đàm thoại, phương pháp sử dụng các 
phương tiện trực quan ( tranh ảnh, băng, đĩa hình có nội dung về môi trường). 
phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, 
phương pháp tham quan, điều tra, khảo sát thực tế.
 c. Các biện pháp, giải pháp tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường: 
 Khi tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường, giáo viên phải dựa vào các nguyên 
tắc, phương thức, phương pháp giáo dục bảo vệ môi trường trong trường THCS 
như đã nêu ở phần 1.
 Giáo dục cho học sinh kĩ năng sống bảo vệ môi trường là khả năng ứng xử một 
cách tích cực đối với các vấn đề môi trường. Cụ thể là kĩ năng nhận biết và pháp 
hiện các vấn đề môi trường, xây dựng kế hoạch hành động vì môi trường, kiên định 
thực hiện kế hoạch hành động vì môi trường trong lớp học, trường học, khu dân cư 
và ngay trong gia đình của các em.
 Hành vi của người lớn là tấm gương có ý nghĩa giáo dục trực tiếp đối với học 
sinh. Vì thế muốn giáo dục học sinh có nếp sống văn minh, lịch sự đối với môi 
 15