Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn

 Sáng kiến kinh nghiệm
 “Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn ”
 “TÍCH HỢP LIÊN MÔN BÀI TOÁN THỰC TIỄN”
 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 - Toán học là môn khoa học xuất phát từ thực tế và trở về phục vụ cho đời 
sống khoa học - kĩ thuật, đời sống xã hội và cho bản thân Toán học. Những bài 
toán đặt ra xuất phát từ nhu cầu thực tiễn từ bài toán cho sản xuất đến giải quyết 
các bài toán dự đoán tự nhiên, vũ trụ. Toán học có ứng dụng rộng rãi trong thực 
tiễn. Tính trừu tượng cao độ làm cho Toán học có tính phổ dụng, có thể ứng 
dụng được trong nhiều lĩnh vực rất khác nhau của đời sống thực tế. Bởi vậy việc 
rèn luyện cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức Toán học vào thực tiễn và 
liên hệ đến các môn học khác là điều cần thiết với sự phát triển của xã hội phù 
hợp với mục tiêu của giáo dục Toán học.
 - Để theo kịp sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, chúng ta 
cần đào tạo những con người lao động có hiểu biết, có kỹ năng và ý thức vận 
dụng những thành tựu của Toán học trong điều kiện cụ thể nhằm mang lại 
những kết quả thiết thực. Vì thế việc dạy học Toán ở trường phổ thông phải luôn 
gắn bó với thực tiễn và dạy học tích hợp liên môn, nhằm rèn cho học sinh kỹ 
năng và giáo dục cho các em ý thức sẵn sàng ứng dụng Toán học một cách có 
hiệu quả trong các lĩnh vực của cuộc sống.
 - Năm 2018 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo các chương trình 
môn học, hoạt động giáo dục trong chương trình giáo dục phổ thông mới 2018. 
Toán là một môn học quan trọng, học sinh phải học ở tất cả các cấp học nên 
nhận được sự quan tâm của dư luận, đặc biệt là các thầy cô giáo. Theo dự thảo, 
môn Toán được xây dựng theo hướng tinh giản, sát thực tiễn, tăng tính ứng 
dụng, giảm bớt tính lắt léo, đánh đố... so với chương trình hiện hành. Phải bảo 
đảm tinh giản, thiết thực và giáo viên đóng vai trò quan trọng nhất trong dạy 
học.
 Vì vậy, việc tăng cường rèn luyện cho học sinh năng lực vận dụng kiến 
thức toán học để giải quyết các bài toán có nội dung thực tiễn và dạy tích hợp 
liên môn là rất thiết thực và có vai trò quan trọng, góp phần làm sáng tỏ thêm 
cũng như kế thừa, phát triển và vận dụng trong chương trình Toán THCS tôi 
đang giảng dạy.
 II. XÁC ĐỊNH MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
 Bám sát chương trình chuẩn kiến thức kĩ năng của chương trình toán 
THCS đề xuất các quan điểm xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực tiễn 
 TRANG 1 Sáng kiến kinh nghiệm
 “Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn ”
 B. NỘI DUNG
I. NHỮNG NỘI DUNG LÝ LUẬN CÓ LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN 
VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
 1. Cơ sở lý luận năng lực 
 Giáo dục định hướng phát triển năng lực (NL) nhằm mục tiêu phát triển 
NL người học, đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu 
phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng NL vận dụng tri thức 
trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải 
quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Như vậy, ngay trong quá 
trình học tập ở nhà trường phổ thông, HS cần được hình thành và phát triển năng 
lực vận dụng kiến thức.
 Có thể nhìn nhận một cách tổng quát, NL luôn gắn với khả năng thực 
hiện, nghĩa là phải biết làm chứ không dừng lại ở hiểu, gắn với những yêu cầu 
cụ thể về kiến thức, kĩ năng, thái độ để đạt được kết quả.
 Hiện nay, người ta thường chia năng lực thành năng lực chung, cốt lõi và 
năng lực chuyên biệt, trong đó năng lực chung, cốt lõi là năng lực cơ bản cần 
thiết làm nền tảng để phát triển năng lực chuyên biệt.
 - Năng lực chung
 Năng lực chung NL chung là những NL cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi làm 
nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề 
nghiệp như: NL trí tuệ, NL về ngôn ngữ và tính toán, NL giao tiếp, NL vận 
động.
 Tiếp cận dựa vào kết quả đầu ra nghĩa là xác định học sinh cần đạt được 
hệ thống những nhóm NL chung ở từng môn học vào cuối giai đoạn cụ thể. 
Chương trình tiếp cận NL thực chất vẫn là cách tiếp cận kết quả đầu ra. Tuy 
nhiên đầu ra ở đây tập trung vào hệ thống NL của người học, chú ý đầu ra cần 
đạt, các NL cần cho cuộc sống, học tập và tham gia có hiệu quả trong xã hội. Cụ 
thể là những nhóm NL sau:
 + Nhóm NL làm chủ và phát triển bản thân: NL tự học, NL giải quyết vấn 
đề, NL tƣ duy, NL quản lí.
 + Nhóm NL về quan hệ xã hội: NL giao tiếp, NL hợp tác.
 + Nhóm NL công cụ: NL sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, 
NL sử dụng ngôn ngữ, NL tính toán. Cách tiếp cận đầu ra trả lời cho câu hỏi: 
chúng ta muốn học sinh biết những gì và có thể làm được những gì.
 - Năng lực chuyên biệt
 TRANG 3 Sáng kiến kinh nghiệm
 “Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn ”
 Về nhiều phương diện, các bài toán thực tế khác xa những bài toán thuần 
túy toán học. Các bài toán thuần túy toán học thường tập trung đề cập tới những 
vấn đề liên quan đến nội bộ toán học, trong khi đó ở các bài toán thực tiễn chúng 
ta lại sử dụng một phần kiến thức toán học để giải quyết những yêu cầu cụ thể 
được đặt ra trong thực tiễn. Trong bài toán thuần túy toán học các điều kiện, dữ 
kiện của bài toán là rất rõ ràng, có logic, nhưng trong bài toán thực tiễn các dữ 
kiện, điều kiện của bài toán là không rõ ràng, có khi bị khuyết thiếu, có khi ta lại 
phải lược bỏ những điều kiện, dữ kiện không cần thiết. Như vậy, giải một bài 
toán thực tiễn đòi hỏi năng lực giải quyết vấn đề cao hơn khi giải một bài toán 
thuần túy toán học. 
 II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
 1. Đối với giáo viên 
 Lâu nay, giáo viên dạy học làm các bài toán thuần túy mà chưa chú trọng 
hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức toán học để giải quyết các bài toán thực 
tiễn trong cuộc sống của chúng ta. Việc giảng dạy chỉ thuần túy truyền thụ kiến 
thức một chiều mà không có cập nhật thực tiễn để dẫn dắt vào bài mới nên tiết 
học khô khan, xơ cứng và không hấp dẫn. Đồng thời, thời lượng ngắn nên việc 
rèn luyện kĩ năng để vận dụng kiến thức vào giải các bài toán thực tiễn và kiến 
thức liên môn gặp khó khăn. Nội dung kiến thức trong bài học còn nhiều, không 
thích ứng với thời gian quy định của mỗi tiết học, cho nên khi gặp các bài toán 
thực tiễn giáo viên chỉ giải thích cho xong mà không chú trọng khai thác những 
kiến thức kiến thức liên quan môn học khác một cách bài bản.
 Mặt khác, giáo viên sợ mất thời gian nên ít tìm tòi thêm bài tập bên ngoài, 
dẫn đến truyền đạt kiến thức cho học sinh mang tính gượng ép chưa thật sự hiệu 
quả. Bên cạnh đó, một số kỳ thi còn đặt nặng yêu cầu kiến thức sách giáo khoa, 
do đó giáo viên chưa mạnh dạn đổi mới hoàn toàn mà chỉ thực hiện một số giờ 
dạy mẫu.
 2. Đối với học sinh: Đa số học sinh chưa có thói quen tư duy khi gặp các 
bài toán thực tiễn mà thường chỉ biết lặp lại những kiến thức của giáo viên 
truyền thụ nên không giải được. Các em chưa thực sự nghiên cứu, tìm hiểu các 
vấn đề đang diễn ra trong cuộc sống hàng ngày mà có thể vận dụng toán học vào 
giải quyết. Hầu hết học sinh chỉ mang tư tưởng học để thi, nên thụ động, thiếu 
đam mê tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo thông qua các bài toán thực tiễn.
 Vì vậy trong quá trình soạn bài, những kiến thức có liên quan với thực 
tiễn thì cần đưa những bài toán thực tiễn tích hợp với môn học khác vào để học 
sinh thấy rõ toán học gần gũi với môn học khác và là hơi thở của cuộc sống. 
 TRANG 5 Sáng kiến kinh nghiệm
 “Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn ”
 - Hệ thống bài tập phải được lựa chọn một cách thận trọng, vừa mức về số 
lượng và đảm bảo tính khả thi trong khi sử dụng. Nếu bổ sung quá nhiều các bài 
tập có nội dung thực tiễn sẽ dẫn tới tình trạng quá tải, không đủ thời gian thực 
hiện, ảnh hưởng đến kết quả chung của môn học. Đồng thời các nội dung bài tập 
cần được lựa chọn phù hợp với khả năng nhận thức của học sinh, phù hợp với 
lứa tuổi. 
 2. Một số gợi ý để xây dựng bài toán trong tích hợp liên môn
 - Xác định chủ đề dạy học và các bài toán thuận lợi cho việc liên hệ 
với thực tiễn: Với bước này, cần chú ý, không phải mọi chủ đề đều thuận lợi 
cho việc thiết kế bài tập liên quan đến thực tiễn trong dạy tích hợp liên môn. Có 
nhiều trường hợp, việc liên hệ một cách gượng ép sẽ không làm rõ được tính 
thực tiễn của bài tập và như vậy sẽ có tác dụng ngược lại. Vì vậy, việc xác định 
các chủ đề Toán học và các bài toán có thể kết nối được với thực tiễn một cách 
rõ ràng, hiệu quả là điều cần thiết. Trong mỗi chủ đề, giáo viên nghiên cứu các 
đơn vị kiến thức đại diện cho chủ đề đó. Qua nghiên cứu từng đơn vị kiến thức, 
giáo viên đưa ra các bài toán tương ứng với các đơn vị kiến thức.
 - Tìm các tình huống có liên quan đến thực tiễn tương thích với các 
bài toán đã xác định ở bước đầu tiên: Cần chọn đại lượng liên quan đến thực 
tiễn tương thích với biến. Đây sẽ là bước quan trọng đối với quá trình thiết kế 
tình huống thực tiễn. Quá trình tìm các tình huống thực tiễn sẽ cần phải gắn liền 
với một bối cảnh nhất định; đòi hỏi việc bóc tách các yếu tố toán học. Tuy 
nhiên, cũng cần lưu ý rằng, không phải mọi chủ đề hay mọi đơn vị kiến thức đều 
có thể tìm được các bối cảnh tương ứng để thiết kế các tình huống thực tiễn.
 - Xác định điều kiện các đại lượng và điều chỉnh các yếu tố để phù 
hợp với tình huống thực tiễn: Trong việc xác định điều kiện các đại lượng cần 
chú ý đến điều kiện của biến trong bài toán xuất phát và các điều kiện trong thực 
tiễn. Việc điều chỉnh các yếu tố cần chú ý đến điều chỉnh các số và đơn vị cho 
phù hợp với tình huống có liên quan đến thực tiễn. Về mặt lý thuyết Toán học, 
các bài toán có thể có các điều kiện tối ưu, tuy nhiên, khi gắn với bối cảnh thực 
tiễn, nó cần phải phù hợp với điều kiện thực tế. Do đó, đây là một bước quan 
trọng nhằm xác định các điều kiện phù hợp với thực tiễn.
 - Phát biểu bài toán có liên quan đến thực tiễn: Sau khi đã tìm ra điều 
kiện phù hợp, chúng ta có thể phát biểu dưới dạng các tình huống mà học sinh 
cảm thấy quen thuộc trong đời sống hàng ngày. Từ tình huống này, giáo viên có 
thể sử dụng để gợi mở cho học sinh huy động kiến thức, kĩ năng nhằm giải 
quyết các vấn đề trong tình huống đó.
 TRANG 7 Sáng kiến kinh nghiệm
 “Tích hợp liên môn trong bài toán thực tiễn ”
 Trong các giờ luyện tập, ôn tập chương, ôn tập cuối năm học sinh vận 
dụng các kiến thức đã học để giải toán. Điều này đặc biệt thuận lợi khi đặc điểm 
của các bài toán thực tiễn là tích hợp và kết nối các nội dung kiến thức. 
 - Tăng cường các hoạt động thực hành, qua đó rèn luyện kỹ năng 
thực hành toán học gần gũi với thực tiễn 
 Học sinh vận dụng các kiến thức đã học vào trong các tiết thực hành,biết 
được ứng dụng của toán học trong thực tế đồng thời qua đó rèn luyện các năng 
lực như năng lực tính toán, năng lực sử dụng các công cụ đo, vẽ, tính, năng lực 
hợp tác..., rèn luyện kỹ năng đo đạc trong thực tế cho học sinh. 
 Do vậy, giáo viên cần quan tâm đến các tiết thực hành, có sự chuẩn bị chu 
đáo và có phương pháp tổ chức lớp học để tất cả các học sinh tham gia tích cực. 
Từ đó học sinh thấy được ý nghĩa thật sự của toán học với thực tế. 
 Ngoài các tiết thực hành theo phân phối chương trình giáo viên có thể đưa 
ra các bài toán thực hành khác được lồng ghép vào trong tiết học (đối với bài 
toán thực hành đơn giản) hay phân nhóm, giao nhiệm vụ về nhà. 
 - Khai thác các kiến thức Toán học vào các bộ môn khác gần với thực 
tế như Vật lý, Hóa học, Sinh học, Công nghệ, 
 Biện pháp này hướng việc liên hệ thực tiễn vào các môn học khác trong 
nhà trường. Các hoạt động này có thể được tiến hành trong các giờ học toán, 
nhưng cũng có thể được các giáo viên bộ môn khác tiến hành trong khi dạy học 
các bộ môn đó
 - Tăng cường liên hệ thực tế qua các tiết học 
 Giáo viên nên cho học sinh thấy được sự thuận lợi, tầm quan trọng của 
việc vận dụng kiến thức toán học vào thực tế qua nội dung bài học. Do đó trong 
quá trình dạy học những kiến thức có thể giải quyết hoặc giải thích những vấn 
đề trong thực tế khi đó giáo viên không nên bỏ qua cơ hội cho các em thấy được 
tầm quan trọng của toán học với thực tế.
 - Thường xuyên giao bài tập “dự án” cho các nhóm học sinh thực 
hiện 
 Các “dự án” học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực 
tiễn đời sống, xã hội. Trong quá trình thực hiện “dự án” đòi hỏi sự kết hợp giữa 
kiến thức lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực 
hành, vận dụng toán để giải thích sự liên quan đến môn học khác. Thông qua đó 
kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành 
động, kinh nghiệm thực tiễn của học sinh.
 TRANG 9