Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Ngữ văn ở THCS

 MỤC LỤC
TT Nội dungcác mục Trang
1 Phần thứ nhất: ĐẶT VẤN ĐỀ 2
2 Phần thứ hai: NỘI DUNG 4
3 I. Cơ sở lí luận và thực tiễn. 4
4 1. Cơ sở lĩ luận. 4
5 2. Cơ sở thực tiễn 6
6 II. Các bước thực hiện: 8
7 1. Xây dựng thư viên tư liệu 8
8 2. Xây dựng bài giảng điện tử 9
 3. Hướng dẫn học sinh ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ 
9 17
 học tập
10 III. Hiêụ quả đạt được 17
11 IV. Bài học kinh nghiệm 18
12 Phần thứ ba: KẾT LUẬN CHUNG VÀ ĐỀ XUẤT 20
13 1. Kết luận 20
14 2. Một vài kiến nghị và đề xuất 21
15 TÀI LIỆU THAM KHẢO 23
 1 Song, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy môn Ngữ văn 
chậm và ít hơn các bộ môn khác. Do đó, nói như TS Đỗ Ngọc Thống “Đã đến 
lúc nếu không nói là đã quá muộn, cần nghiên cứu và triển khai việc ứng dụng 
công nghệ thông tin vào dạy học ở bộ môn ngữ văn một cách rộng rãi, đúng 
hướng và có hiệu quả”. 
 Trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy đã 
được đặt ra một cách cấp thiết cùng với việc đổi mới nội dung chương trình sách 
giáo khoa nhằm phát huy tối đa tiềm năng sáng tạo của các em học sinh. Một 
trong những yếu tố quan trọng để đổi mới phương pháp giảng dạy là phương tiện 
dạy học, trong đó công nghệ thông tin là một trong những phương tiện tiện ích.
 Đổi mới phương pháp dạy văn bằng cách vận dụng công nghệ thông tin 
vào giảng dạy có nhiều hình thức và tùy theo sự sáng tạo của mỗi giáo viên. Một 
trong những cách làm hiệu quả mà tôi đã và đang thực hiện tại trường THCS 
Tuân Đạo trong năm học vừa qua là thiết kế Bài giảng điện tử bằng phần mềm 
Powerpoint, tích hợp giảng dạy ngữ văn với âm nhạc, phim ảnh, băng hình tư 
liệu ... Trong bài viết này, tôi đã chọn nghiên cứu và đưa ra vấn đề vận dụng 
Công nghệ thông tin trong dạy học môn Ngữ văn. Đây là một trong những biện 
pháp có hiệu quả thiết thực, đáp ứng được phần nào yêu cầu đổi mới phương 
pháp dạy học của chúng tôi và trường THCS Tuân Đạo nói chung.
 3 kiến thức và thực hành kĩ năng vận dụng thì nay chú trọng đặc biệt đến phát triển 
năng lực sáng tạo của học sinh. 
 Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ phần mềm nói chung và phần mềm 
giáo dục nói riêng đã giúp chúng ta có trong tay nhiều công cụ hỗ trợ cho quá 
trình dạy học nói chung và phần mềm dạy học nói riêng. Nhờ có sử dụng các 
phần mềm dạy học mà học sinh trung bình, thậm chí học sinh học yếu cũng có 
thể hoạt động tốt trong môi trường học tập. Nhờ có máy tính điện tử mà việc 
thiết kế giáo án và giảng dạy trên máy vi tính trở nên sinh động hơn, thu hút 
được sự chú ý và tạo được sự hứng thú ở học sinh. Thông qua giáo án điện tử, 
giáo viên cũng có nhiều thời gian đặt các câu hỏi gợi mở tạo điều kiện cho học 
sinh hoạt động nhiều hơn trong giờ học. Những khả năng mới mẻ và ưu việt này 
của công nghệ thông tin đã nhanh chóng làm thay đổi cách sống, cách làm việc 
và tư duy của con người. Mục tiêu cuối cùng của việc ứng dụng công nghệ 
thông tin trong dạy học là nâng cao một bước cơ bản chất lượng học tập của học 
sinh, tạo ra môi trường giáo dục mang tính tương tác cao, học sinh được khuyến 
khích và tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm tri thức, sắp xếp hợp lí quá trình tự 
học, tự rèn luyện của bản thân.
 Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy môn Ngữ văn 
bằng việc vận dụng phần mềm Powerpoint để thiết kế giáo án điện tử là hình 
thức ứng dụng công nghệ thông tin dễ tiếp cận, khả thi nhất mang lại hiệu quả 
không nhỏ. “ ... Tích hợp công nghệ thông tin sẽ làm cho chương trình đào 
tạo trở nên hấp dẫn hơn, gần hơn với yêu cầu dạy - học ở trường phổ thông, 
đáp ứng được yêu cầu đổi mới của ngành Giáo dục, tiếp cận được với xu thế 
dạy - học hiện đại của thế kỉ XXI. Nó không chỉ góp phần thúc đẩy sự tích hợp 
nhuần nhuyễn giữa ngữ và văn mà còn tạo ra nhiều cơ hội để môn Ngữ văn 
tích hợp được với các môn học khác trong nhà trường” ( Nguyễn Tiến Mậu – 
Trịnh Thị Lan - Tạp chí Giáo dục số 179 - tháng 12/2007). 
 5 động hoặc nếu có chủ yếu dựa vào sách giải. Đa số học sinh học văn cầm chừng 
để kiểm tra thi cử, chưa có hứng thú thật sự với văn học.
 b) Khách quan 
 Bộ môn Ngữ văn là môn học về ngôn từ, rất ít sử dụng đồ dùng dạy học và 
phương tiện dạy học nên việc đầu tư đồ dùng dạy học cho môn này là rất ít.
 Tiếp đến, tuy máy tính điện tử mang lại rất nhiều tiện ích cho việc dạy học 
nhưng trong một mức độ nào đó, thì công cụ hiện đại này cũng không thể hỗ trợ 
hoàn toàn cho việc dạy học. Nó chỉ thực sự hiệu quả đối với một số bài giảng, 
một số tiết học chứ không thể là toàn bộ chương trình nhất là đối với bộ môn 
Ngữ văn do nhiều nguyên nhân. Với những bài học có nội dung ngắn, không 
nhiều kiến thức mới, thì việc dạy theo phương pháp truyền thống sẽ thuận lợi 
hơn cho học sinh, giáo viên sẽ ghi tất cả nội dung bài học trên một mặt bảng và 
như vậy sẽ dễ dàng củng cố bài học từ đầu đến cuối mà không cần phải lật lại 
từng slide như khi dạy giáo án điện tử. Những mạch kiến thức vận dụng đòi hỏi 
giáo viên phải kết hợp phấn trắng bảng đen và các phương pháp thuyết giảng, 
bình giảng mới tạo được tâm thế tốt cho học sinh.
 Bên cạnh đó, kiến thức, kĩ năng về công nghệ thông tin của giáo viên còn 
hạn chế nên dù có đam mê nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn, lúng túng dẫn đến né 
tránh. Mặt khác, phương pháp dạy học cũ vẫn còn như một lối mòn khó thay đổi, 
sự uy quyền, áp đặt vẫn chưa thể xóa bỏ trong ngày một ngày hai. Việc dạy học 
tương tác giữa người - máy, dạy theo nhóm, dạy phương pháp tư duy sáng tạo 
cho học sinh, cũng như dạy học sinh cách biết, cách làm, cách chung sống và 
cách tự khẳng định mình vẫn còn quá mới mẻ đối với giáo viên và đòi hỏi giáo 
viên phải kết hợp hài hòa các phương pháp dạy học đồng thời phát huy ưu điểm 
của phương pháp dạy học này, khắc phục những hạn chế của phương pháp dạy 
học truyền thống. Điều đó làm cho công nghệ thông tin, dù đã được đưa vào quá 
trình dạy học vẫn chưa thể phát huy tính tích cực và hiệu quả của nó. 
 2.2. Những thuận lợi 
 7 Để phục vụ cho công tác giảng dạy, đối với môn Ngữ văn kho tư liệu là 
điều kiện cần thiết và đặc biệt quan trọng. Nhưng hiện nay ở môn học này, các 
đồ dùng trực quan hầu như không có, tranh ảnh minh họa trong sách giáo khoa 
không nhiều. Chính vì vậy bản thân giáo viên phải chú trọng xây dựng thư viện 
tư liệu phục vụ tốt cho công tác giảng dạy.
 - Trước đây giáo viên xây dựng kho tư liệu bằng cách đọc, tham khảo tài 
liệu, sách, báo và chép lại những thông tin cần thiết vào sổ tích lũy chuyên môn.
 - Hiện nay việc ứng dụng CNTT giúp giáo viên xây dựng thư viện tư liệu 
thuận lợi, phong phú, khoa học hơn và không mất nhiều thời gian như trước đây. 
Việc khai thác tư liệu có thể lấy từ các nguồn :
 + Khai thác thông tin, tranh, ảnh, tư liệu bài giảng từ mạng Internet 
 + Khai thác tranh ảnh từ sách, tài liệu, báo chí, tạp chí ...
 Trong quá trình tham khảo sách, báo, tài liệu gặp những tranh, ảnh đặc biệt 
cần thiết, có thể dùng máy Scan quét ảnh và lưu vào USB, cuối cùng cập nhật 
vào kho tư liệu của mình để phục vụ cho quá trình giảng dạy. 
 + Khai thác từ băng hình, phim video, các phần mềm, tranh ảnh, bản đồ, 
hình vẽ... thông qua chức năng cung cấp thông tin của máy tính.
Ví dụ: Khai thác các đoạn phim về các tác giả văn học, các tác phẩm văn học 
được chuyển thể thành phim hoặc bài hát, khúc ngâm cần thực hiện thao tác: 
Mở các băng hình, các đĩa CD - Rom, lựa chọn các đoạn phim có thể làm tư liệu 
giảng dạy, sử dụng phần mềm cắt các đoạn phim rồi lưu vào máy tính thành các 
file dữ liệu trong thư viện tư liệu để phục vụ giảng dạy
 Từ các nguồn khai thác trên giáo viên sẽ lưu trữ cho mình một thư viện tư 
liệu phong phú, đa dạng để phục vụ cho công tác giảng dạy. Tuy nhiên cần lưu 
trữ thành từng file dữ liệu để dễ dàng tìm kiếm khi sử dụng. 
 2. Xây dựng bài giảng điện tử. 
 2.1. Các phần mềm thiết kế bài giảng điện tử thường được sử dụng 
trong dạy học Ngữ văn.
 9 - Lựa chọn phầm mềm soạn giảng, lựa chọn cách trình bày, các hiệu ứng 
phù hợp  xây dựng tiến trình dạy học thông qua các hoạt động.
 - Chạy thử, sửa chữa và hoàn thiện bài giảng.
 2.3. Cách thiết kế giáo án điện tử trên phần mềm Powerpoint
 * Việc thiết kế giáo án điện tử được chuẩn bị như sau:
 Bước 1: Công việc thứ nhất:
 Giáo viên tiến hành soạn giáo án giảng dạy bình thường để thực thi trên 
lớp theo đúng mẫu qui định của tổ chuyên môn và sự thống nhất chung của 
phòng Giáo dục.
 Bước 2: Công việc thứ hai:
 Tiến hành soạn giáo án điện tử để giảng dạy trên lớp bằng máy Projector.
 Bước 2.1: Xác định nội dung bài dạy, phần kiến thức cần ghi bảng để học 
 sinh theo dõi bài, từ đó tính toán các slide (trang) tương ứng.
 * Có thể hình dung như sau:
 - Với một bài Đọc- Hiểu:
 - Slide 1: Số thứ tự tiết theo PPCT, tên tác phẩm (Tên bài dạy), tên tác giả.
 - Slide 2: I – Tiểu dẫn:
 1-Tác giả: 
 Ở Slide 2, giáo viên có thể chèn hình chân dung tác giả hoặc các hình ảnh, 
tư liệu có liên quan đến cuộc đời, sự nghiệp của tác giả nhằm cung cấp tư liệu 
trực quan kích thích việc học tập của HS.
 - Slide 3: 2 – Tác phẩm:
 Có thể chèn các hình ảnh minh họa về tác phẩm từ tranh tư liệu hoặc băng 
hình, phim tư liệu liên quan đến tác phẩm nhằm giúp HS có ấn tượng rõ hơn về 
tác phẩm. Phần đọc tác phẩm, có thể vận dụng băng tư liệu, băng ngâm thơ, băng 
hình minh họa
 - Slide 4 đến các Slide tiếp theo: Là các nội dung tương ứng với từng phần 
trong nội dung bài dạy và tương ứng với từng phần trong thiết kế giảng dạy của 
 11 Giáo án điện tử giúp giáo viên tiết kiệm thời gian ghi bảng, góp phần thể 
 hiện đồ dùng dạy học, thay thế hệ thống bảng phụ cồng kềnh cho giáo viên 
 trình chiếu các tư liệu dạy học mà giáo viên dùng để minh hoạ cho bài học.
 + Không quá lạm dụng công nghệ thông tin vào giờ dạy mà làm mất chất 
 Văn thật sự của một giờ Ngữ văn.
 * Yêu cầu với việc thiết kế các Slide:
 - Nền Slide thường sử dụng màu sáng nhạt, không nên sử dụng màu quá 
 tương phản với các đối tượng trình bày. Nên sử dụng nền trắng, màu chữ đen 
 hoặc xanh đậm, các đề mục lớn có thể sử dụng màu chữ đỏ tác động vào mắt 
 học sinh. Nếu sử dụng nền xanh thẫm thì phải dùng chữ màu trắng thì chữ mới 
 rõ khi chiếu các Slide này qua máy Projector.
 - Font chữ và màu chữ: Nên dùng một loại font chữ phổ biến, chân 
phương, đồng thời sử dụng cách viết đậm, nghiêng, hoa, chữ thường một cách 
hợp lí. Cỡ chữ thường từ 24 trở nên, phối hợp nhiều nhất là ba màu chữ để làm 
rõ các nội dung trọng tâm khác nhau. Sử dụng các bacgroud (khung, nền) thống 
nhất trong toàn bộ các Slide. 
 Khai thác và sử dụng tiện ích Powerpoint là hết sức thuận lợi trong giảng 
dạy Ngữ văn nhưng phải phù hợp với nội dung bài dạy và không nên quá lạm 
dụng. Do đó, tránh tạo các kí hiệu với các hoạt hình quá sinh động, hoặc chèn 
các âm thanh quá lạ chỉ có mỗi mục đích thu hút sự tò mò của học sinh, chỉ 
nhằm gây cười
 2.5. Một số ưu, nhược điểm khi giảng dạy bằng giáo án điện tử:
 2.5.1. Ưu điểm:
 * Với văn bản:
 - Phần khái quát một giai đoạn văn học: có thể vận dụng công nghệ thông 
tin sơ đồ hóa nội dung kiến thức của bài học, khái quát về các đặc điểm chính, về 
tiến trình văn học, minh họa tác giả, tác phẩm bằng hình ảnh, bằng các đoạn 
băng hình 
 13