Sáng kiến Nâng cao chất lượng môn Ngữ văn bằng phương pháp sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học

 Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
 THÔNG TIN VỀ SÁNG KIẾN
1.Tên sáng kiến: 
 Nâng cao chất lượng môn Ngữ văn bằng phương pháp sử dụng
 Bản đồ tư duy trong dạy học.
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Môn học Ngữ văn trong nhà trường.
3. Thời gian áp dụng sáng kiến:
Từ ngày 20 tháng 9 năm 2011 đến ngày 15 tháng 2 năm 2012.
4. Tác giả:
Họ và tên: Trần Văn Quang
Năm sinh: 1977
Nơi thường trú: Thọ Nghiệp - Xuân Trường - Nam Định.
Trình độ chuyên môn: Cử nhân cao đẳng.
Chức vụ công tác: Giáo viên 
Nơi làm việc: Trường THCS Thọ Nghiệp - Xuân Trường - Nam Định.
Địa chỉ liên hệ: Trường THCS Thọ Nghiệp - Xuân Trường - Nam Định.
Điện thoại: 
5. Đồng tác giả: Không
Họ và tên:
Năm sinh:
Nơi thường trú:
Trình độ chuên môn:
Chức vụ công tác:
Nơi làm việc:
Địa chỉ liên hệ:
Điện thoại:
6. Đơn vị áp dụng sáng kiến:
Tên đơn vị: Trường THCS Thọ Nghiệp - Xuân Trường - Nam Định.
Địa chỉ: Xóm 10 xã Thọ Nghiệp, huyện Xuân Trương, tỉnh Nam Định.
Điện thoại: 
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 1 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc 
phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não, giúp con người khai thác 
tiềm năng vô tận của bộ não.
 BĐTD giúp học sinh có được phương pháp học hiệu quả hơn: Việc rèn luyện 
phương pháp học tập cho HS không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học 
mà còn là mục tiêu dạy học. Thực tế cho thấy một số học sinh học rất chăm chỉ 
nhưng vẫn học kém, các em thường học bài nào biết bài đấy, học phần sau đã quên 
phần trước và không biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận dụng kiến 
thức đã học trước đó vào những phần sau. Phần lớn số học sinh khi đọc sách hoặc 
nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức trọng 
tâm vào trí nhớ của mình. Sử dụng thành thạo BĐTD trong dạy học sẽ gúp học sinh 
có được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
 BĐTD - giúp học sinh học tập một cách tích cực. Một số kết quả nghiên cứu cho 
thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in đậm cái mà do chính mình tự 
suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì vậy việc sử dụng BĐTD giúp học 
sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não.
II. THỰC TRẠNG:
1. Thực trạng của việc học văn hiên nay:
 Nhà văn hoá lớn của nhân loại Lê-nin từng nói:"Văn học là nhân học" vậy mà một 
thực trạng đáng lo ngại là học sinh bây giờ không còn thích học văn. Thực trạng này 
lâu nay đã được báo động. Ban đầu chỉ đơn thuần là những lời than thở với nhau của 
những người trực tiếp giảng dạy môn văn và nay đã trở thành vấn đề của báo chí và 
dư luận. Ai đã trực tiếp dạy và chấm bài làm văn của học sinh trong những năm gần 
đây mới thấy cần thiết phải có những thay đổi về phương pháp dạy văn và học văn 
hiện nay. Qua công tác giảng dạy cũng như chấm trả các bài kiểm tra Ngữ văn, tôi 
nhận thấy có rất nhiều những biểu hiện thể hiện tâm lý chán học văn của học sinh , cụ 
thể là:
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 3 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
- Do điều kiện khách quan nên việc sử dụng đồ dùng dạy học, phương pháp trực quan 
vào tiết học hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tiếp thu bài của học sinh .
- Một số giáo viên chưa thực sự tâm huyết với nghề, chưa khơi gợi được mạch nguồn 
cảm xúc ẩn sau mỗi trái tim người học.
b. Đối với học sinh:
- Một số học sinh vì lười học, chán học mải chơi, hổng kiến thức nên không chuẩn bị 
tốt tâm thế cho giờ học Ngữ văn
- Địa phương xã Thọ Nghiệp thuộc vùng kinh tế còn khó khăn, hầu hết phụ huynh đều 
đi làm ăn xa, ít có thời gian quan tâm kèm cặp con em mình. Bản thân các em còn 
phải phụ giúp gia đình ngoài giờ lên lớp, không có thời gian học.
- Đời sống văn hóa tinh thần ngày một nâng cao, một số nhu cầu giải trí như xem ti vi, 
chơi game . . . ngày càng nhiều làm cho một số em chưa có ý thức học bị lôi cuốn, sao 
nhãng việc học tập.
III. CÁC GIẢI PHÁP
A. Bản chất phương pháp dạy học bằng BĐTD: 
- BĐTD là kĩ thuật dạy học tổ chức và phát triển tư duy giúp người học chuyển tải 
thông tin vào bộ não rồi được thông tin ra ngoài bộ não một cách dễ dàng, đồng thời là 
phương tiện ghi chép sáng tạo và hiệu quả, mở rộng, đào sâu và kết nối các ý tưởng, 
bao quát được các ý tưởng trên phạm vi sâu rộng.
- Dạy học bằng Bản đồ tư duy - một giải pháp góp phần đổi mới cơ bản giáo dục.
1. BĐTD tận dụng được các nguyên tắc của trí nhớ siêu đẳng:
a. Sự hình dung: BĐTD có rất nhiều hình ảnh để bạn hình dung về kiến thức cần 
nhớ. Đây là một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của trí nhớ siêu đẳng. Đối 
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 5 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
+ Bố cục của văn bản: học sinh sẽ dựa vào văn bản để xác định các ý chính ( Hoàn 
cảnh các thầy bói xem voi, cách xem voi, các thầy nhận xét về con voi, hậu quả.)
+ Tiếp tục hoàn thành các nhánh của BĐTD bằng hệ thống câu hỏi nhỏ có tính gợi mở 
(các thầy xem voi trong hoàn cảnh nào, cách xem voi của các thầy ra sao, ...)
 Sơ đồ minh hoạ
 Bản đồ tư duy văn bản: Thầy bói xem voi - Ngữ văn 6
- Ví dụ 2: Khi học bài “ So sánh” ( Môn Ngữ văn lớp 6), đầu giờ giáo viên cho từ 
khoá “ So sánh” rồi yêu cầu học sinh vẽ BĐTD bằng cách đặt câu hỏi gợi ý cho các 
em để các em có thể vẽ tiếp các nhánh con và bổ sung dần các ý nhỏ ( nhánh con cấp 
2, cấp 3), sau khi các nhóm HS vẽ xong, cho một số em lên trình bày trước lớp để 
các học sinh khác bổ sung ý. Giáo viên kết luận qua đó giúp các em tự chiếm lĩnh kiến 
thức một cách nhẹ nhàng, tự nhiên nhưng rất hiệu quả, đồng thời kích thích hứng thú 
học tập của học sinh.
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 7 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
 Sơ đồ minh hoạ
 Bản đồ tư duy bài “Tổng kết ngữ pháp”- Ngữ văn 9
- Ví dụ 2: BĐTD khi tìm hiểu tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du:
 Giáo viên định hướng để học sinh khai thác kiến thức của bài học bằng hệ thống 
câu hỏi gợi mở. Trên cơ sở đó hình thành và củng cố kiến thức cho HS bằng BĐTD.
Hệ thống kiến thức của bài học bao gồm:
a. Tác giả bao gồm: Tiểu sử (thân thế, gia đình), cuộc đời, sự nghiệp sáng tác...
b. Tác phẩm: 
+ Các tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Du ở cả hai thành phần chữ (chữ Hán và chữ 
Nôm)
+ Thời gian và hoàn cảnh sáng tác, nguồn gốc của tác phẩm; đồng thời giáo viên gúp 
học sinh hiểu được vì sao Truyện Kiều có nguồn gốc từ Trung Quốc mà vẫn được coi 
là tác phẩm văn học Việt Nam ...
+ Tóm tắt Truyện Kiều: Bố cục của Truyện Kiều.
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 9 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
phần trước và không biết liên kết các kiến thức với nhau, không biết vận dụng kiến 
thức đã học trước đó vào những phần sau. Phần lớn số học sinh này khi đọc sách hoặc 
nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu thông tin, lưu kiến thức trọng 
tâm vào trí nhớ của mình. Sử dụng thành thạo BĐTD trong dạy học học sinh sẽ học 
được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
 * BĐTD giúp học sinh học tập một cách tích cực: 
- Một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ lâu và in 
đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngôn ngữ của mình vì vậy 
việc sử dụng BĐTD giúp học sinh học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm 
năng của bộ não. 
- Việc học sinh tự vẽ BĐTD có ưu điểm là phát huy tối đa tính sáng tạo của học sinh, 
phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của học sinh, các em tự do chọn màu sắc (xanh, 
đỏ, vàng, tím,), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong), các em tự “sáng tác” nên trên 
mỗi BĐTD thể hiện rõ cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng học sinh và 
BĐTD do các em tự thiết kế nên các em yêu quí, trân trọng “tác phẩm” của mình.
IV. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐEM LẠI:
 Việc sử dụng BĐTD giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, giúp học sinh 
học tập tích cực đó chính là một trong những cách làm thiết thực triển khai nội dung 
dạy học có hiệu quả - nội dung quan trọng nhất trong năm nội dung của phong trào thi 
đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ Giáo dục và Đào tạo 
phát động.
 Sử dụng thành thạo và hiệu quả Bản đồ Tư duy trong dạy học sẽ mang lại nhiều kết 
quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học sinh và phương pháp 
giảng dạy của giáo viên. Học sinh sẽ học được phương pháp học tập, tăng tính chủ 
động, sáng tạo và phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh 
hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến thức thông 
qua một “bản đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức. 
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 11 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
b, Sử dụng thành thạo và hiệu quả Bản đồ Tư duy trong dạy học sẽ mang lại nhiều kết 
quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của học sinh và phương pháp 
giảng dạy của giáo viên. Học sinh sẽ học được phương pháp học tập, tăng tính chủ 
động, sáng tạo và phát triển tư duy. Giáo viên sẽ tiết kiệm được thời gian, tăng sự linh 
hoạt trong bài giảng, và quan trọng nhất sẽ giúp học sinh nắm được kiến thức thông 
qua một “bản đồ” thể hiện các liên kết chặt chẽ của tri thức. 
c, Sau một thời gian ứng dụng BĐTD trong đổi mới phương pháp dạy học nói chung 
và đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn nói riêng, tôi thấy bước đầu có những 
kết quả khả quan. Tôi đã nhận thức được vai trò tích cực của ứng dụng BĐTD trong 
hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học. Biết sử dụng BĐTĐ để dạy bài mới, củng cố 
kiến thức bài học, tổng hợp kiến thức chương, phần. Học sinh hiểu bài nhanh hơn, 
hiệu quả hơn. Đa số các em học sinh khá, giỏi đã biết sử dụng BĐTD để ghi chép bài, 
tổng hợp kiến thức môn học. Một số học sinh trung bình đã biết dùng BĐTD để củng 
cố kiến thức bài học ở mức đơn giản. Đối với môn Ngữ văn, học sinh rất hào hứng 
trong việc ứng dụng BĐTD để ghi chép bài nhanh, hiệu quả, đặc biệt là trong học 
tiếng Việt.
d, Thực tế kết quả kiểm tra hết học kỳ I năm học 2011 - 2012 cho thấy môn Ngữ văn 
khối 8 nói riêng và chất lượng môn văn của nhà trường nói chung đã có nhiều chuyển 
biến tích cực. Cụ thể là: 
- Môn Ngữ văn 6 đạt 80 % xếp thứ 8/21 đơn vị
- Môn Ngữ văn 7 đạt 89% xếp thứ 5/21 đơn vị trường.
- Môn Ngữ văn 8 đạt 95 % xếp thứ 4/ 21 đơn vị trường.
- Môn Ngữ văn 9 đạt 82 % xếp thứ 7/21 đơn vị trường. Riêng phòng chấm chéo 
huyện đạt 86 % xếp thư 4/21 đơn vị trường. Đó là những kết quả rất khả thi nhờ áp 
dụng phương pháp dạy học bằng BĐTD trong dạy học Ngữ văn.
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 13 Giáo viên: Trần Văn Quang Trường THCS Thọ Nghiệp Năm học: 2011 - 2012
Tài liệu tham khảo
1. Trần Đình Châu, Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh 
học tập môn toán- Tạp chí Giáo dục, kì 2- tháng 9/2009.
2. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Sử dụng bản đồ tư duy góp phần TCH HĐ 
học tập của HS, Tạp chí Khoa học giáo dục, số chuyên đề TBDH năm 2009.
3. Tony Buzan - Bản đồ Tư duy trong công việc – NXB Lao động – Xã hội.
4. Stella Cottrell (2003), The study skills handbook (2nd edition), PalGrave 
Macmillian.
5. www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan).
6. Tài liệu tập huấn chuyên môm do phòng giáo dục đào tạo tổ chức.
7. Tham khảo nhóm Ngữ văn 9 trường THCS Thọ Nghiệp - Xuân Trường - Nam 
Định.
Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn 15 Giáo viên: Trần Văn Quang