SKKN Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử Lớp 9 thông qua việc khai thác tích cực kênh hình

 UBND HUYỆN GIA LÂM
 TRƯỜNG THCS LỆ CHI
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ CHỦ VÀ TỰ HỌC TRONG 
 DẠY VÀ HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 9 THÔNG QUA 
 VIỆC KHAI THÁC TÍCH CỰC KÊNH HÌNH
 Lĩnh vực: Môn Lịch sử
 Cấp học: Trung học Cơ sở
 Tác giả: Lê Thị Thu
 Đơn vị công tác: Trường THCS Lệ chi
 Chức vụ: Giáo viên
 NĂM HỌC 2019-2020 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
 DANH MỤC VIẾT TẮT
 1. Học sinh: Hs
 2. Giáo viên: GV
 3. Mục tiêu: MT
 4. Công nghệ thông tin: CNTT
 2/24 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
qua việc khai thác tích cực kênh hình.
 Với việc nghiên cứu đề tài này, tôi mong muốn sẽ góp phần giúp giáo 
viên tiến hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực chủ động 
trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Đây cũng là lí do tôi chọn đề 
tài này.
 II. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 Mục tiêu, nhiệm vụ mà đề tài này hướng đến chính là năng lực tự chủ và 
tự học, khơi dậy khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh, thông qua các kênh 
hình về các bản đồ, sơ đồ, về các nhân vật lịch sử cũng như về các sự kiện lịch 
sử của Việt Nam và thế giới trong sách giáo khoa Lịch sử 9, học sinh được khắc 
sâu và ghi nhớ những nội dung của bài học. Từ đó các em có những hiểu biết 
nhất định về lịch sử của nhân loại, lịch sử của thế giới, thêm yêu quý và tự hào 
về những trang sử hào hùng của dân tộc, tôn thờ và ngưỡng mộ những danh 
nhân thế giới nói chung và danh nhân Việt Nam nói riêng. Và trên hết là nhằm 
nâng cao chất lượng môn học.
 III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là tất cả học sinh lớp 9 trong những 
năm học vừa qua. Bên cạnh có thể áp dụng phương pháp khai thác kênh hình 
trong dạy học cho một số môn học khác như Văn học, Địa lý, Sinh học, 
GDCD
 IV. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.
 Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập với việc: Nâng 
cao năng lực tự chủ và tự học qua việc khai thác, phân tích nội dung và ý nghĩa 
của kênh hình trong sách giáo khoa và cả những kênh hình sưu tầm bên ngoài có 
liên quan vào bài học Lịch sử một cách phù hợp để tăng tính hấp dẫn trong giờ 
học Lịch sử, góp phần phát huy năng lực tự học và tự chủ, tính tích cực của học 
sinh trong dạy học Lịch sử 9 và bậc trung học cơ sở. 
 Kết hợp việc sử dụng bản đồ, lược đồ và các hình ảnh minh họa để phân 
tích về một nhân vật lịch sử, một trận đánh hay một sự kiện lịch sử mà giáo viên 
đang trình bày, gây được hứng thú, suy ngẫm cho học sinh, hướng các em đến 
với nội dung của bài học. Học sinh yêu thích bộ môn, hứng thú và tích cực học 
tập hơn, như vậy sẽ cho kết quả cao hơn.
 Biện pháp tuy có thể nói không mới lắm, nhưng với sự chủ động hướng 
dẫn của giáo viên và sự tích cực của học sinh đã đem đến một kết quả khả quan 
hơn trong quá trình học phát huy được năng lực tự chủ và tự học.
 Dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng yêu cầu người giáo viên 
phải biết sử dụng linh hoạt các phương pháp trong tiết dạy thì mới giúp cho học 
sinh khắc sâu kiến thức một cách chủ động. Tuy nhiên không phải lúc nào cũng 
yêu cầu học sinh phải phân tích kỹ tất cả các kênh hình trong sách giáo khoa 
Lịch sử. Nếu học sinh chưa hiểu bài, chưa trình bày được lược đồ, chưa phân 
tích được sự kiện sẽ làm mất thời gian. Do đó yêu cầu người giáo viên phải có 
nghệ thuật sư phạm khi dạy học lịch sử. Biết đọc bản đồ, biết tường thuật trận 
 4/24 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
 B. NỘI DUNG
 I. Cơ sở lý luận
 Bộ môn Lịch sử với những đặc trưng riêng của nó có vai trò và tác động to 
lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ hiện nay. Tuy nhiên ngày nay việc học sinh 
không thích học cũng như tìm hiểu về lịch sử dân tộc ngày càng nhiều. Nhiều 
em cho rằng đây là một môn học thuộc lòng mất nhiều thời gian lại khô khan, 
nhàm chán. Thiếu hiểu biết lịch sử là điều vô cùng nguy hiểm khi văn hóa Việt 
Nam, con người Việt Nam hội nhập với văn hóa và con người của nhiều dân tộc 
trên thế giới.
 Vậy tại sao học sinh lại thiếu hiểu biết và không thích học Lịch sử? Cũng 
có nhiều nguyên nhân. Song không thể phủ nhận nguyên nhân xuất phát từ việc 
dạy và học Lịch sử của chúng ta từ trước đến nay còn nặng về cung cấp kiến 
thức gây ra tình trạng quá tải cho học sinh.
 Do đặc điểm của việc nhận thức Lịch sử là không trực tiếp quan sát sự 
kiện, nhân vật quá khứ nên việc tạo biểu tượng là một yêu cầu quan trọng trong 
dạy học bộ môn. Biểu tượng lịch sử là hình ảnh chân thực của quá khứ về hiện 
thực quá khứ được phản ánh trong tư duy học sinh với những nét chung nhất, 
điển hình nhất.
 Việc khai thác kênh hình trong sách giáo khoa là một biện pháp quan 
trọng để nâng cao chất lượng dạy học, tuy nhiên nó chưa được quan tâm một 
cách đầy đủ.
 Chúng ta mới chỉ quan tâm đến kênh chữ nhiều hơn mà không nhận thấy 
kênh hình không những là nguồn kiến thức quan trọng mà nó còn là phương tiện 
trực quan có giá trị giúp bài học lịch sử trở nên sinh động và hấp dẫn hơn. Trong 
các buổi bồi dưỡng thay sách giáo viên mới chỉ được giải thích về kênh chữ, nội 
dung, phương pháp mà chưa được bồi dưỡng cụ thể về kênh hình. Có nhiều 
kênh hình mới mà giáo viên chưa thật nắm rõ về xuất xứ cũng như nội dung của 
nó.
 Nhiều giáo viên còn ngại sử dụng kênh hình do sợ mất thời gian hoặc nếu 
có sử dụng thì chỉ mạng tính chất minh họa cho bài giảng nên chưa phát huy 
được hết hiệu quả của nó.
 Vậy với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch 
sử, bằng thực tiễn giảng dạy và học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp cũng như tự 
nghiên cứu tài liệu, tôi xin mạnh dạn đưa ra một số ý kiến chủ quan về việc phát 
huy năng lực tự chủ và tự học thông qua sử dụng kênh hình trong dạy học Lịch 
sử lớp 9 ở bậc THCS.
 II. Thực trạng
 1. Thuận lợi:
 Từ năm học 2019-2020, phòng Giáo dục huyện Gia Lâm đã tổ chức nhiều 
chuyên đề để tạo điều kiện cho giáo viên có cơ hội trao đổi phương pháp giảng 
dạy, học tập, rút kinh nghiệm lẫn nhau trong công tác chuyên môn giữa các giáo 
viên cùng bộ môn trong toàn huyện.
 6/24 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
việc học Lịch sử, tìm hiểu Lịch sử, nhận thức Lịch sử đang có chiều hướng giảm 
sút, xuống cấp. 
 Các kênh hình về bản đồ lịch sử, về nhân vật lịch sử với ưu thế của nó: rõ 
ràng, sinh động, dễ nhớ, dễ ấn tượng, dễ đi vào lòng người sẽ là một thế mạnh 
trong việc hỗ trợ đắc lực cho việc truyền thụ kiến thức lịch sử thông qua đó góp 
phần giáo dục đạo đức, lòng biết ơn đối với truyền thống tổ tiên, với các lãnh tụ, 
các danh nhân cũng như những anh hùng liệt sĩ đã hi sinh, đã đóng góp xương 
máu của mình để làm rạng rỡ thêm lịch sử nước nhà cũng như lịch sử văn minh 
nhân loại.
 2. Nội dung và cách thức thực hiện:
 Để đạt hiệu quả cao trong việc nâng cao năng lực tự học và tự chủ trong 
dạy và học môn sử 9 khi khai thác kênh hình trong sách giáo khoa trong các tiết 
học Lịch sử nhằm phục vụ cho hoạt động dạy và học, giáo viên nên yêu cầu học 
sinh quan sát và tìm hểu thông tin liên quan đến kênh hình của bài học mới ở 
nhà. Đồng thời phải có kế hoạch cụ thể công việc của thầy và trò trong quá trình 
làm việc trên lớp. 
 Trước hết để khai thác tốt kênh hình trong SGK phục vụ cho việc giảng 
dạy bộ môn lịch sử, bằng những kinh nghiệm thực tế, tôi xin trình bày một số kĩ 
năng cơ bản sau:
 Trước tiên, tôi thống nhất các bước cụ thể và hướng dẫn học sinh khi khai 
thác nội dung kênh hình trong sách giáo khoa (bản đồ - lược đồ, tranh ảnh): 
Giúp học sinh có thể chủ động chuẩn bị tìm hiểu nội dung trước ở nhà:
 ( *) Khai thác nội dung lược đồ (bản đồ):
 - Bước 1: Học sinh quan sát lược đồ (chú ý quan sát cả nội dung, ranh giới và 
các kí hiệu của lược đồ)
 - Bước 2: Giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề và gợi ý học sinh tìm hiểu nội dung 
lược đồ .
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung lược đồ .
- Bước 4: Giáo viên nhận xét, bổ sung, hoàn chỉnh nội dung lược đồ (gắn liền 
với nội dung bài học ).
( Thông thường trước khi tìm hiểu bài học mới có bản đồ minh hoạ giáo viên 
yêu cầu học sinh tìm hiểu hoặc vẽ chuẩn bị trước.)
 (*) Khai thác nội dung tranh ảnh :
- Bước 1: Học sinh quan sát tranh ảnh để xác định một cách khái quát nội dung 
tranh ảnh cần khai thác. 
 - Bước 2: Giáo viên nêu câu hỏi, nêu vấn đề, tổ chức hướng dẫn học sinh tìm 
hiểu nội dung tranh ảnh .
 - Bước 3: Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh ảnh.
 - Bước 4: Giáo viên nhận xét, bổ sung, hoàn thiện nội dung khai thác tranh ảnh, 
cung cấp kiến thức cho học sinh .
 Các bước khai thác nội dung kênh hình trong SGK trên đây nếu được thực 
hiện đều đặn trong các tiết dạy sẽ phát huy rất hiệu quả năng lực tự chủ và tự 
 8/24 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
không chỉ có giá trị cung cấp kiến thức, mà kênh hình còn có giá trị rất lớn trong 
việc giáo dục đạo đức, tư tưởng, tình cảm cho các em học sinh.
 (*) Ví dụ: (Bài 5: III. Từ “ASEAN 6” Phát triển thành “ASEAN 10”)
 Hình 11. Hội nghị cấp cao ASEAN VI họp tại Hà Nội
Ở phần 3.1 (khai thác kênh hình vào thời điểm nào?), chúng ta đưa ra phương 
án: Khai thác hình 11 ngay từ đầu mục III . 
 Giáo viên cho học sinh quan sát hình 11 và hướng dẫn các em khai thác: 
Hỏi: Các em nhận biết gì từ hình 11? Các em trả lời được ngay: Đây là hội 
nghị cấp cao ASEAN VI họp tại Hà Nội. Như thế chưa đủ, ta hướng học sinh 
khai thác vào trung tâm của bức ảnh: 9 nguyên thủ của 9 Quốc gia Đông Nam 
Á, với gương mặt rạng rỡ nụ cười, đang nắm chặt tay trong tay 9 nguyên thủ 
- 9 quốc gia đang kết thành một khối vững vàng tiến tớiđây chính là hội nghị 
cấp cao ASEAN VI họp tại Hà Nội, ngày 15,16/12/1998 -> một mốc lịch sử đặc 
biệt quan trọng trong quá trình phát triển của tổ chức ASEAN.
=> Từ việc khai thác một kênh hình cụ thể sẽ rèn cho học sinh năng lực tự học 
rất cao. Kích thích sự tìm tòi, lòng say mê đối với môn học, học sinh sẽ dễ dàng 
ghi nhớ được những kiến thức trọng tâm của bài mới.
=> Từ việc khai thác kênh hình tích cực giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh kết 
hợp vơi nội dung của kênh chữ, để tiết dạy vừa hiệu quả, nhẹ nhàng phát huy 
được những năng lực và phẩm chất của học sinh.
 10/24 Phát huy năng lực tự chủ và tự học trong dạy và học môn Lịch sử lớp 9 thông 
 qua việc khai thác tích cực kênh hình 
 - Đặt giải quyết vấn đề, đàm thoại gợi mở, thảo luận cặp, nhóm, khai thác kiến 
thức từ lược đồ, tranh ảnh lịch sử, thuyết trình, làm phóng viên
IV. HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC:
1/ Ổn định tổ chức: 1’
2/ Kiểm tra bài cũ: (không kiểm tra)
3/ Bài mới:
 HOẠT ĐỘNG HOẠT ĐỘNG
 NỘI DUNG BÀI HỌC
 CỦA THẦY CỦA TRÒ
 Hoạt động 1: Khởi 
 động (1’)
 Mục tiêu: Giúp Hs 
 có tâm thế tiếp thu 
 bài học mới 
 GV dẫn dắt: 
 GV: Hướng dẫn 
 nhanh về bố cục của 
 chương I.
 GV: Chiếu slide giao 
 nhiệm vụ của từng 
 nhóm ở nhà.
 Hoạt động 2: (18’) 
 Tìm hiểu chương 
 trình khai thác lần 
 thứ 2 của thực dân 
 Pháp.
 MT: Trình bày được 
 nguyên nhân và các Hs: Lắng nghe I/ Chương trình khai thác lần thứ 
 chính sách khai thác hai của thực dân Pháp:
 thuộc địa của Pháp 
 tại Việt Nam sau Hs: Quan sát trên 
 Thế Chiến I. hình chiếu để thực 
 GV dẫn dắt: hiện.
 Ngay sau chiến 
 tranh thế giới thứ 
 nhất kết thúc (1918) 
 Pháp thực hiện 
 chương trình khai 
 thác lần thứ hai ở 
 Việt Nam. 
 GV: Chiếu slide: 
 Các thành phố của 
 Pháp sau chiến 
 tranh.
 12/24