SKKN Rèn luyện kĩ năng về cách làm bài văn nghị Luận văn học Lớp 9 có hiệu quả

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG VỀ CÁCH LÀM 
BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC LỚP 9 
 CÓ HIỆU QUẢ Hai lớp 9 do tôi trực tiếp giảng dạy và đứng lớp gồm 73 em nhưng 
do điều kiện của một số em ở xa trường học ( đặc biệt là ở xóm An Lạc 
vùng xa nhất của xã Lộc Thủy), hoàn cảnh thì khó khăn mà lại xa trung tâm 
nên nhận thức của các em về việc học nói chung và bộ môn Ngữ văn nói 
riêng còn nhiều hạn chế. Do đó việc cảm thụ về văn chương và kĩ năng viết 
văn còn rất nhiều khó khăn. Hầu hết học sinh rất ngại học môn Ngữ văn 
nhất là phân môn Tập làm văn. Theo các em đây là môn học " Vừa khô , 
vừa khó, vừa khổ ". Bởi vì các học sinh có vốn từ quá yếu, quá thiếu , nhiều 
em còn ngại suy nghĩ, không chịu khó tham khảo sách báo nên để có một 
bài văn với nội dung phong phú, lập luận chặt chẽ, sắc sảo thì quả là rất khó 
đối với học sinh mà đặc biệt là các em có điều kiện hoàn cảnh như vậy. 
 II- Những thuận lợi và khó khăn 
1. Thuận lợi 
* Giáo viên 
 - Trong quá trình giảng dạy tôi luôn được Ban giám Hiệu nhà trường tạo 
điều kiện quan tâm giúp đỡ . Trường có đội ngũ giáo viên có năng lực trình 
độ vững vàng trong chuyên môn nghiệp vụ . 
 - Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối ổn định. 
 - Nhà trường đã trang cấp số máy vi tính cho phòng Tin học với 3 em/ 
máy. 
* Học sinh 
 - Đa số các em ngoan ngoãn , có ý thức học hỏi và có sự cố gắng trong 
học tập. 
 - Các em được cung cấp đủ sách giáo khoa vở viết. 
2. Khó khăn 
* Giáo viên : 
Tài liệu nghiên cứu ,tham khảo của bộ môn tuy là phong phú nhưng chưa 
đáp ứng được những nội dung đặc trưng bộ môn. Giáo viên có nhiều kinh 
nghiệm nhưng việc ứng dụng công nghệ thông tin còn nhiều hạn chế. 
* Học sinh : 
Chủ yếu là học sinh con em trong địa bàn xã nhưng một số ở vùng xa trung 
tâm như ở xóm An Lạc, nghề chính của bố mẹ là đánh cá và làm nông nên 
thiếu nhận thức và ít quan tâm về việc học của con em mình, đời sống kinh 
tế còn hạn hẹp . Do vậy các em không có điều kiện để mua tài liệu tham 
khảo , trang bị kiến thức cho bài viết . 
Học sinh thường xuyên sử dụng tiếng địa phương trong giao tiếp hàng ngày 
nên vốn ngôn ngữ phổ thông rất hạn chế , kĩ năng diễn đạt còn yếu. 
III. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn. 
1. Cơ sở lí luận 
- Thể loại văn nghị luận là một trong những nội dung quan trọng của môn 
Ngữ văn nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng. 
- Bản chất của việc học thể loại nghị luận là người viết thường vận dụng 
nhiều thao tác, kĩ năng( giải thích, chứng minh, phân tích, bình giảng...) để - Đối với kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần phải xác định 
phạm vi đối tượng mà đề yêu cầu (Nghị luận về một bài thơ hay một đoạn 
thơ ) .Cần xác định được đề tài và nội dung của đề bài . Hướng nghị luận 
(do đề quy định hay do người viết lựa chọn ) 
 -Cần hiểu đúng ,đầy đủ nội dung yêu cầu của đề , tránh sai lạc ,xác định 
được giới hạn phạm vi yêu cầu của đề (chứng minh ,bình luận , giải thích 
hay phân tích...) Để từ đó lựa chọn lí lẽ ,dẫn chứng cụ thể ,tiêu biểu cho bài 
làm . 
 -Đưa đối tượng phải bàn bạc (nhân vật , chủ đề , nội dung, nghệ thuật .....) 
gắn câu hỏi tìm ý để có những ý kiến cụ thể (Điều nổi bật nhất ,nét tiêu 
biểu cụ thể? Chi tiết nào biểu hiện ? ý nghĩa xã hội như thế nào ? Giá trị 
tiêu biểu ra sao ? 
 -Đối với từng đối tượng phải bàn cần có thêm những dạng câu hỏi tìm ý 
phù hợp 
2. Hiểu rõ hoàn cảnh sáng tác tác phẩm 
 Hoàn cảnh sáng tác tác phẩm có vai trò rất quan trọng khi cần đánh giá 
nhận xét một tác phẩm văn học . Đặt tác phẩm vào hiện thực xã hội lúc đó , 
ta sẽ hiểu rõ và nhìn nhận đúng hơn về tâm trạng, hành động suy nghĩ của 
nhân vật trong một tác phẩm (hoặc đoạn trích ) hay tình cảm ,cảm xúc của 
nhân vật được thể hiện trong một bài thơ .Từ đó có thể làm rõ các vấn đề : 
Tại sao đối tượng lại có hành động ,suy nghĩ như vậy ? Hành động suy nghĩ 
đó bộc lộ tâm trạng cảm xúc như thế nào ? Tâm trạng cảm xúc đó nói lên 
phấm chất gì của đối tượng . 
VD: Khi làm bài văn nghị luận với đề : Những đặc sắc trong bài thơ 
"Viếng Lăng Bác" của Viễn Phương . 
 Học sinh cần phải nắm rõ hoàn cảnh sáng tác bài thơ là : Năm 1976, 
sau khi cuộc kháng chiến chống Mĩ kết thúc thắng lợi ,đất nước thống nhất 
,lăng Chủ Tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành,Viễn Phương ra thăm 
miền Bắc, vào lăng viếng Bác Hồ .Bài thơ Viếng Lăng Bác được viết trong 
dịp đó và in trong tập " Như mây mùa xuân " (1978) . Để thấy được lòng 
thành kính , niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và tấm lòng của đồng bào 
miền Nam đối với Bác. Cùng với giọng điệu trang trọng và tha thiết , nhiều 
hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm ngôn ngữ bình dị mà cô đúc ta thấy được 
mong muốn của người con miền Nam là được ở gần Bác mãi mãi, muốn 
làm vui làm khuây , làm vợi nỗi vắng vẻ trong lăng của con người đã suốt 
đời hi sinh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc ,con người lúc sinh thời đã 
dành trọn tình thương yêu cho mọi tầng lớp nhân dân , đặc biệt cho đồng 
bào miền Nam ruột thịt . 
3. Xác định luận điểm rõ ràng 
Có luận điểm rõ ràng, bài văn sạch sẽ mạch lạc, các ý trình bày không bị 
chồng chéo ,lủng củng .Khi triển khai các luận điểm sẽ dễ tìm luận cứ, luận 
chứng và lí lẽ. Để có luận điểm rõ ràng phải đọc kĩ yêu cầu của đề bài , xác 
định giới hạn phạm vi yêu cầu của đề và trả lời các câu hỏi tìm ý: Điều nổi Đối với kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ quan trọng nhất biết 
phân tích sự sáng tạo độc đáo các chi tiết , ngôn ngữ hình ảnh giọng điệu , 
đặc biệt là các yếu tố nghệ thuật để làm rõ từng luận điểm cụ thể 
 VD: Cảm nhận và suy nghĩ của em về đoạn kết trong bài thơ " Đồng Chí " 
của Chính Hữu . 
 - Kết bài bằng 3 câu thơ dựng lên bức tranh đẹp về tình đồng chí 
trong chiến đấu . Biểu tượng đẹp về cuộc đời chiến sĩ : ba hình ảnh người 
lính, khẩu súng vầng trăng trong cảnh rừng hoang sương muối trong đêm 
phục kích đợi giặc . Tình đồng chí đã sưởi ấm lòng họ giữa cảnh đêm trăng 
mùa đông vô cùng lạnh giá trên trường . 
 - Hình ảnh sáng tạo : " Đầu súng trăng treo " : đầy ấn tượng, cô đọng và 
gợi hình , gợi cảm . Ngoài hình ảnh còn có nhịp điệu như nhịp điệu như 
nhịp lắc của một cái gì đó lơ lửng, chông chênh, trong sự bát ngát . 
Khi phân tích chỉ phân tích một vài chi tiết chính còn lại có thể phân tích 
lướt để đảm bảo bài văn vừa có chỉnh thể, vừa có trọng tâm, có điểm sáng, 
gây được ấn tượng. 
5. Lựa chọn từ ngữ phù hợp 
 Ngôn ngữ giọng điệu của lời văn có vai trò rất quan trọng trong việc diễn 
tả các trạng thái cảm xúc, thái độ của người viết .Vì vậy khi viết văn cần 
lựa chọn từ ngữ và sắp xếp lời vănn để đạt được hiệu quả diễn đạt cao nhất. 
Có thể sử dụng từ ngữ mang sắc thái trang trọng, dùng cách nói giảm, nói 
tránh, sử dụng từ ngữ có giá trị biểu cảm cao ( tượng thanh, tượng hình ) kết 
hợp sử dụng các cách nói tu từ ẩn dụ với cá điệp từ ,điệp ngữ, so sánh nhân 
hoá, đặc biệt lời văn phải gợi cảm, thể hiện sự rung động chân thành 6. Bố 
cục chặt chẽ hợp lí . 
 Mở bài ,thân bài ,kết bài tách bạch rõ ràng . 
Trình bày các ý dứt khoát ,tránh lan man đi quá xa đề, trình tự các ý phải 
theo một lôgic hợp lí . 
 Đối với kiểu bài nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích ). Trình 
tự phân tích khác trình tự kể chuyện của tác phẩm, trình tự phân tích là theo 
mạch lập luận lí giải của người nghị luận . 
 Đối với kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ cần phân tích thẩm 
bình ( cảm thụ ) theo mạch cảm xúc của bài thơ , đoạn thơ... 
 7. Kết hợp tốt các phương thức biểu đạt 
Biết kết hợp tốt các yếu tố tự sự, miêu tả , biểu cảm trong bài văn nghị luận 
văn học thì hiệu quả diễn đạt sẽ cao hơn , bài văn trở nên có hồn và hấp dẫn 
hơn. 
 Bên cạnh đó cần biết kết hợp hài hoà giữa nêu ý kiến khái quát ( luận điểm 
) với phân tích , giữa nhận xét một chi tiết với thẩm bình cụ thể để tạo sự 
mạch lạc trong bài viết . 
 Có thể nói , phương pháp hướng dẫn để học sinh viết được một bài văn hay 
là vô cùng , hiểu được những vấn đề cơ bản trên sẽ giúp học sinh định 
hướng được cách nghĩ , cách cao kiến thứcđã cung cấp, kĩ năng đã rèn luyện ở các lớp trước, sự kế thừa 
nâng cao này thể hiện rõ nhất ở việc nhấn mạnh tính tổng hợp của tri thức 
của kĩ năng và tăng cường hoạt động thực hành của học sinh. 
Đề tài này, bản thân dựa trên cơ sở thực tiễn của học sinh hiện nay,mục 
đích giúp các em có sự nhìn nhận đúng đắn hơn về nghị luận văn học nói 
riêng và yêu thích hơn về môn Ngữ văn nói chung, và giúp các đồng 
nghiệp dạy bộ môn Ngữ văn THCS có thêm tư liệu để giảng dạy. Tuy rất cố 
gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong các đồng nghiệp 
góp ý bổ sung để đề tài này được hoàn thiện hơn. 
 Chân thành cảm ơn. 
 Lộc Thủy, ngày 
 15/5/2011 
 ý kiến HĐKH Người viết 
 Nguyễn Xuân Huy